Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlar texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

14-MAVZU:ARALASH FUNKSIYALI BIRIKMALAR.

Aralash funksiyali birikmalarning tuzilishida bir vaqtning o‘zida 2 va undan ortiq funksional gurux ishtirok etadi. Ularga oksikislotalar, oksialdegid va oksiketonlar, aminokislotalar va boshqalar misol bo‘ladi.

1.Oksikislotalar.Oksikislotalarning tuzilishida gidroksil va karboksil guruxlari bo‘ladi. Karboksil guruxi oksikislotaning asosligi (negizligi) ni, gidroksil va karboksil guruxi yig‘indisi esa uning atomliligini belgilaydi. Masalan: sut kislota CH₃–CHOH–COOH- bir asosli 2 atomli oksikislota: olma kislota HOOC–CHOH–CH₂–COOH ning asosli 3 atomi : vino kislota HOOC–CHOH–CHOH–COOH- 2 asosli 4 atomli kislotaga misol bo‘ladi.
Bir asosli ikki atomli oksikislotalar.
Izomeriyasi va nomlanishi..




O

linish usullari. 1. Oksikislotalarni galogen almashgan kislotalarni gidroliz qilib olish mumkin. Bu usul -oksikislotalrini olishning eng qulay usuli hisoblanadi. -galogen almashgan kislotalar kislotalarni bevosita galogenlab olingani va ulardagi galogenni gidroksil guruxiga oson almashganligi sababli bu usul muxim ahamiyatga ega:
2

. Oksinitrillarni gidrolizlab oksikislotalar olinadi:

3

. -oksikislotalar to‘yinmagan kislotalarga suv biriktirib olinadi:

4

. Oksialdegidlar va glikollarni oksidlab ham oksikislotalar olinadi:

.
K

imyoviy xossalari. Oksikislotalar kimyoviy xossalari jixatidan kislotalar va spirtlarning xossalari takrorlaydilar. Kislota sifatida ular, tuz murakkab efir, amidlarni hosil qiladilar. Masalan:

Spirtlarga o‘xshab alkgolyatlarni, oddiy efirlanish hosil qiladilar, gidroksil galogen bilan almashina oladi:

1

. -oksikislotalar oson qaytarilib to‘yingan bir asosli kislotalarni hosil qiladilar:
2

. -oksikislotalar suyultirilgan kislotalar bilan qo‘shib qizdirilganda chumoli kislota ajratib parchalanadilar:

3. -, - va -kislotalar qizdirilganda turlicha o‘zgarishga uchraydilar. Bunda -oksikislotalardan laktidlar hosil bo‘ladi:



-oksikislotalar qizdirilganda o‘zlaridan suvni yo‘qotib to‘yinmagan kislotalarga aylanadilar:



, - va boshqa kislotalar qizdirilganda laktonlarni hosil qiladilar.