Toshkent kimyo-texnologiya instituti shahrisabz filiali oziq-ovqat mahsulotlar texnologiyasi va sanoat uzumchiligi fakulteti

Ikki asosli aromatik kislotalar. Ikki asosli aromatik kislotalar yuqorida eslatib o‘tganimizdek uchta izomer ko‘rinishida mavjud bo‘ladi:
1

. Ftal, izoftal va tereftal kislotalarni benzolning tegishli gamoglarini oksidlash orqali olinadi:

3. 
   F
   
   tal kislota sanoatda naftalini oksidlab olinadi:
   

Namunaviy masala: Sirka va chumoli kislotalar aralashmasining 24,4 g massasiga 10% li (r=1,1 g/ml) natriy ishkorning eritmasidan 227,3 ml qo’shildi. Ortib kolgan ishqor 2,8 l CO₂ bilan reaksiyasi natijasida nordon tuz xosil kilindi. Boshlangich aralashmaning mikdoriy tarkibi kanday bulgan?
1)ishqorning massasini hisoblash m=ƥ∙V∙ω formula orqali
1,1 ∙227,3∙0,1=25 g
2)ortib qolgan ishqor massasini topamiz n(CO₂)=2,8/22,4=0,125
m=?______0,125 mol m=0,125∙40=5 g
NaOH + CO₂ → NaHCO₃
40 g______1mol
3)25-5=20 g ishqor kislotalar bilan ta’sirlashgan
4) 60x+46y=24,4 tenglama sistemasidan x va y larni topamiz
χ+y=0,5 x=0,1 va y=0,4 chiqadi demak bu mol nisbatlardir
Mustaqil ta’lim uchun savollar
1.Izomoy kislotaning tuzilishini yozing?
2.Benzoy kislotadagi jami bog’lar sonini toping?
3.Etirifikatsiya reaksiyasiga misol keltiring.?
4.Sirka angidridning olinishini yozing.?
5.Sirka kislotaning PCl₃ bilan reaksiyasini toping ?
6.Natriy benzoatga ishqor qo’shib qizdirilganda qanday mahsulot hosil bo’ladi?
7.Fumar va malein kislotalarining molyar massalarini hisoblang.
8.Ftall kislotasinin olinish usulini yozing.
9.Malon kislotadagi sigma bog’lar sonini hisoblang.
10. Quyidagi qaysi kislotalarning fazoviy izomeriya(sis-trans) mavjud?
1)kroton kislota 2)ftall kislota 3)kapron kislota 4)valerian kislota 5)olein kislota 6) malein
11.Kislotalik xossasi ortib borish tartibida ko’rsating. 1) oksi sirka kislotasi, 2)xlorsirka kislotasi, 3)fenol, 4)chumoli kislotasi
12. linolein kislotasining empiric formulasini ko’rsating.
13. Aromatik ikki asosli eng kichik kislotaning izomerlarini topib nomlab bering
14.Oksalat kislotasining olinish usulini yozib bering.
15. Yog’larni gidrogenlashni qaysi olim kashf etgan
16.Akril kislotadagi atomlarning gibridlanish turini aniqlang.
17.Asalari mumi tarkibini yozib bering
18. Quyidagi kislotalarni kislotaliligi ortish tartibida yozing. 1) bromsirka 2) yodsirka3) ftorsirka kislotala 4)xlorsirka
19.2,3 dimetil kapron kislotasidagi uglerod atomlari gibridlanish turini aniqlang.
20. Karbon kislotalarning molekulasidagi qutblanishni ko’rsatib bering
21.Sirka va chumoli kislotalar aralashmasining 24,4 g massasiga 10% li (r=1,1 g/ml) natriy ishkorning eritmasidan 227,3 ml kushildi. Ortib kolgan ishkor 2,8 l CO₂ bilan reaksiyasi natijasida nordon tuz xosil kilindi. Boshlangich aralashmaning mikdoriy tarkibi kanday bulgan?
A) 0,4 va 0,2 B) 0,4 va 0,1 C) 0,1 va 0,4
D) 0,05 va 0,5 E) 0,075 va 0,35
22.Tarkibida 3 M sirka kislota bulgan eritma orkali 3 litr ammiak utkazilgan. Reaksiya maxsuloti gidrolizda katnashmaydi deb qabul kiling. Reaksiyadan keyingi eritma necha gramm kalsiy karbonat bilan reaksiyada katnashadi?
A) 100,5 B) 140,6 C) 143,3 D) 125,6 E) 130,0
23.0,63 g ikki asosli organik kislotani neytrallash uchun KON ning 0,2 M eritmasidan 35 ml sarf bulgan. Kislotaning molyar massasini toping.
A) 110 B) 115 C) 180 D) 100 E) 105
24.Karbon kislotalar ulardagi karboksil guruhining vodorod atomi hisobiga sodir bo‘ladigan reaksiyalarda qaysi moddalar bilan yoki qaysi jarayonlarda ishtirok etadi?
1) metall ionlari; 2) metall oksidlari; 3)spirtlar 4) konsentrlangan nitrat kislota; 5) galogenlar; 6) eterifikatsiya; 7) gidroliz; 8) dissotsilanish; 9) suyultirilgan nitrat kislota; 10) tuzlar.
A) 1,3,4,6 B) 2,3,4,9 C) 1,3,4,10 D) 2,3,4,8 E) 3,4,5,7
25.Molekulyar formulasi C₂H₄O₂ bulgan birikma bilan quyidagi reaksiyalar olib borilganda:
a) sodaning suvdagi eritmasi bilan CO₂ ajralib chikadi;
b) kristall xolatdagi ishkor kushib kizdirilganda metan xosil buladi;
c) sundirilgan oxak ta’sirida xosil bulgan birikmagidrolizga uchratilsa aseton xosil buladi. Shu birikmaning tuzilishini va nomini aniklang.
A) HCOOH; chumoli kislota B) CH₃CH₂COOH; propion kislota
C) CH₃COOH; sirka kislota D) CH₃CH(CH₃)COOH; metilpropion kislota
E) (CH₃)₂CHCOOH; 2-metilpropan kislota
26. Kuyidagi uzgarishlar oxiridagi moddani toping.
2-metilpropankislota + Br₂ -®

A) akril kislota B) metilmetakrilat
C) metilakrilat D) sut kislotaning metil efiri E) 2-metoksipropan kislota
27.2,2-dimetilpropan kislotani struktura formulasini aniklang.
A) CH₃C(CH₃)₂COOH B) CH₃CH(CH₃)COOH
C) CH₃CH(CH₃)C(CH₃)₂COOH D) (CH₃)₃CCH₂COOH E) CH₃CH₂COOH
28.Tarkibida benzol xalkasi bul-gan karbon kislotalar sinfiga taallukli bulgan moddalarni tanlang.
1) 2,4-dixlorfenoksisirka; 2) sut kislota; 3) terftal kislota; 4) enant kislota.
A)1, 4 B)1, 3 C)3, 4 D)4, 5 E)2, 3
29.Chumoli va sirka kislotalar aralashmasi konsentrlangan sulfat kislo-ta ishtirokida 100% li 46 ml etanol(r=0,8) bilan reaksiyaga kirishib, 64,8 g murakkab efirlar aralashmasi olingan. Maxsulotlarning mikdoriy tarkibini aniqlang.
A) 36 va 28,8 B) 28,3 va 36,5 C) 57,8 va 7 D) 49,8 va 15 E) 56 va 8,8
30.Massasi 36,4 g bulgan etanol va sirka kislota aralashmasi yondirilganda, 32,4 g suv hosil bo`lgan. Aralashmadagi etanolning massa ulushini (%) xisoblang.
A) 47,5 B) 45,5 C) 46,6 D) 50,8 E) 48,6