Toshkent kimyo-texnologiyalari instituti Noorganik moddalar kimyoviy texnologiyasi fakulteti B21-01u kt5 talabasi Mamajonov Ziyodillo

Xromatografiya deb ataladigan asbob yordamida amalga oshiriladi. Analiz vaqtida xromatograf kolonkasiga yuborilgan tekshiriluvchi moddalar elyuyent bilan birga turli vaqg oraligʻida alohidaalohida boʻlib kolonkaning chiqish tomoniga keladi va maxsus sezgir asbob — detektor yordamida uning vaqt birligidagi miqdori qayd etiladi, yaʼni egri chiziq holida yozib olinadi. Bu xromatogramma deb ataladi.

Xromatografiya deb ataladigan asbob yordamida amalga oshiriladi. Analiz vaqtida xromatograf kolonkasiga yuborilgan tekshiriluvchi moddalar elyuyent bilan birga turli vaqg oraligʻida alohidaalohida boʻlib kolonkaning chiqish tomoniga keladi va maxsus sezgir asbob — detektor yordamida uning vaqt birligidagi miqdori qayd etiladi, yaʼni egri chiziq holida yozib olinadi. Bu xromatogramma deb ataladi.

Turli xil moddalarni ajratish uchun turgun faza hyech bo‘lmaganda quyidagi to‘rt xossadan biriga ega bo‘lishi kerak:

Turli xil moddalarni ajratish uchun turgun faza hyech bo‘lmaganda quyidagi to‘rt xossadan biriga ega bo‘lishi kerak:

1) harakatchan fazada bo‘lgan moddalarni fizikaviy yuta olish;

2) harakatchan fazadagi moddalarni kimyoviy yuta olish;

3) ajratiladigan moddalarni erita olish;

4) g‘ovak tuzilishga ega bo‘lish va shu asosda bir moddani ikkinchisidan o‘lchamlari farqi asosida ajratish.

• Yutiladigan modda sorbat, yutadigan modda sorbent va jarayon sorbsiya deb ataladi. Sorbsiya adsorbsiya (sirt yuzasida yutilish), absorbsiya (butun hajmda yutilish) tushunchalarini o‘z ichiga oladi. Bundan tashqari xemosorbsiya – kimyoviy yutilish ham muhim hisoblanadi. Agar turg‘un faza suyuqlik bo‘lsa, analiz qilinadigan modda unda erishi va u har ikkala faza orasida taqsimlanishi kerak. Xromatografik sistemaning bunday turiga taqsimlanish xromatografiyasi deyiladi.

Xromatografiya moddalarni ajratish, konsentrlash va tahlil qilish usullaridan biri bo‘lib, ularning o‘zaro aralashmaydigan ikki faza (turg‘un va harakatchan) orasida turlicha taqsimlanishiga asoslangan. Turg‘un fazaning sirti bilan tutashganda aralashma tarkibidagi moddalar o‘z adsorbilanishi, erish xususiyatlariga mos ravishda turg‘un va harakatchan fazalar orasida tarqaladi. Oqibatda dinamik (harakatchan) muvozanat yuzaga keladi va ajratiladigan aralashma tarkibidagi molekulalar goh u, goh bu fazada tarqalib turadi. Xromatografik sistema bo‘ylab esa faqat turg‘un fazada bo‘lgan molekulalar harakatlanadi. Turli moddalar bu fazalarga turlicha munosabatda bo‘ladi. Turg‘un faza bilan kuchliroq ta’sirlashadigan modda xromatografik sistema bo‘ylab sekin harakatlanadi.

• Xromatografiya moddalarni ajratish, konsentrlash va tahlil qilish usullaridan biri bo‘lib, ularning o‘zaro aralashmaydigan ikki faza (turg‘un va harakatchan) orasida turlicha taqsimlanishiga asoslangan. Turg‘un fazaning sirti bilan tutashganda aralashma tarkibidagi moddalar o‘z adsorbilanishi, erish xususiyatlariga mos ravishda turg‘un va harakatchan fazalar orasida tarqaladi. Oqibatda dinamik (harakatchan) muvozanat yuzaga keladi va ajratiladigan aralashma tarkibidagi molekulalar goh u, goh bu fazada tarqalib turadi. Xromatografik sistema bo‘ylab esa faqat turg‘un fazada bo‘lgan molekulalar harakatlanadi. Turli moddalar bu fazalarga turlicha munosabatda bo‘ladi. Turg‘un faza bilan kuchliroq ta’sirlashadigan modda xromatografik sistema bo‘ylab sekin harakatlanadi.