Toshkent kimyo xalqaro universiteti muhandislik maktabi

Biogaz nima ?

Biogaz bu organik (Hayvon chiqindilari, o’simlik qoldiqlari) chiqindilarning tabiiy muhitda yoki maxsus qurilmalarda anaerob (kislarodsiz muhit) jarayonda hosil bo’ladigan va tarkibi 45-65% metandan (CH₄)
korbanat angidrid (CO₂) 30-40% va oz miqdorda vodorod sulfidi (H₂S), Ammiak (NH₃), Vodorod (H₂), uglerod oksidi (CO) dan iborat bo’lgan tabiiy yonuvchan gazdir (1-rasm).

2-rasm. Biogazning tarkibiy tuzulishi.
Turli xil xomashyo tiplaridan biogaz chiqishi va undagi metan miqdori.

Xomashyo turi	1kg quruq moddadan gaz chiqishi, (m^3)	Metan saqlashi %
Hayvon chiqindilari
Yirik qoramol go’ngi	0.340-0.500	65.0
Cho`chqa go`ngi	0.340-0.58	65-70
Parranda axlati	0.310-0.620	60.0
Boquvdagi novvos	0.200-0.300	56-60
Naslchilik navvosi	0.300-0.620	70.0
Xo’jalik chiqindilari
Oqava suv	0.310-0.740	70
Sabzavotlar qoldig`i	0.330-0.500	5-70
Kartoshka qoldig`i	0.280-0.490	60-75
Lavlagi qoldig`i	0.400-0.500	85
Quruq o’simliklar
Somon	0.200-0.300	50-60
Pichan	0.200-0.300	59
Arpa somoni	0.290-0.310	59
Makkajo`xori somoni	0.380-0.460	59
Lavlagi jomi	0.165	59
Kungaboqar bargi	0.300	59
Beda	0.430-0.490	59
Boshqa turdagilar.
O`tlar	0.280-0.630	70
Daraxt barglari	0.210-0.290	58

1-jadval. Organik chiqindilardan olinishi mumkin bo’lgan biogaz miqdori
Biogaz texnologiyasidan dastlab eramizdan avvalgi XVII asrda Xitoy,
Hindiston, Assiriya va Persiya davlatlarida turli xil ko’rinishlarda
foydalanishganligi qayd etiladi. Ammo, oradan 3,5 ming yil o’tgach ya’ni XVIII
asrdagina biogaz texnologiyasi boyicha tizimli ilmiy tadqiqotlar boshlandi.

3-rasm. Biogaz olishning qadimiy Xitoy uskunasi.

3. Biogaz olish texnologiyalari

4-rasm. Biogas fermasi

1. Biogaz xususiyatlari

Biogaz - bu tabiiy muhitda yoki maxsus qurilmalarda hosil bo'lgan gaz. Bu organik moddalarning biologik parchalanish reaktsiyalari mahsulidir. Ular odatda poligonlarda ishlab chiqariladi, chunki barcha yotqizilgan organik moddalar parchalanadi. Aytilgan organik moddalar tashqi ta'sirga uchraganda, metanogen bakteriyalar (kislorod bo'lmaganida paydo bo'ladigan va metan gazi bilan oziqlanadigan bakteriyalar) kabi mikroorganizmlarning ta'siri va uni boshqa omillar buzadi.
Kislorod mavjud bo'lmagan va bakteriyalar organik moddalarni iste'mol qiladigan ushbu muhitda ularning chiqindisi metan gazi va CO2 hisoblanadi. Shuning uchun biogazning tarkibi bu 40% va 70% metandan va qolgan CO2 dan tashkil topgan aralash. Bundan tashqari, u vodorod (H2), azot (N2), kislorod (O2) va vodorod sulfid (H2S) kabi boshqa kichik gazlarga ega, ammo ular asosiy emas.

2. Biogaz qanday ishlab chiqariladi.

5-rasm. Biogas olish jarayoni.
Ushbu gazdan elektr energiyasini turli yo'llar bilan ishlab chiqarish mumkin. Birinchidan, ichki yonuv dvigatelini biogazni yoqish orqali harakatga keltirish va ushbu dvigatelga generatorni ulash orqali elektr energiyasini ishlab chiqarish. Ikkinchidan, gazdan, pechlar, quritgichlar, qozonxonalar yoki gazdan foydalanadigan boshqa yonish tizimlarida issiqlik hosil qilish va o’sha issiqlik yordamida suvni bug’lantirib turbinalarni harakatga keltirish va ushbu turbinaga generatorni ulab elekrt energiyasini olish mumkin.
Organik moddalarning parchalanishi natijasida hosil bo'lganligi sababli, u qazib olinadigan yoqilg'i o'rnini bosadigan qayta tiklanadigan energiya turidir. Shu bilan birga, siz tabiiy gaz ishlayotgandek ovqat pishirish va isitish uchun energiya olishingiz mumkin.

3.