Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Savdo (o‘tkazish) bozori tahlili. Bu bo‘lim birinchi navbatda 

ishlab chiqilishi kerak, chunki boshqa bo‘limlar, masalan, “Ishlab 

chiqarish faoliyati”, “Moliya”, “Bozor” bo‘limida ko‘rsatilgan 

ma’lumotlarga asoslanadi. 

---

114 

 

Savdoning bo‘lg‘usi bozori tahlili – biznes-reja tayyorlashning eng 

muhim bosqichlaridan, bunday ishdan mablag‘ni ham, kuchni ham 

ayamaslik kerak. Tajribalar ko‘rsatadiki, vaqti kelib, barbod bo‘lgan 

ko‘pchilik tijorat loyihalarining sababi bozorni sust o‘rganish va uning 

sig‘imini yaxshi baholay olmaslik bilan bog‘liq bo‘lgan. 

Bozorning jozibadorligi (jalb etuvchanligi)ni baholashda quyidagi-

larni ko‘rsatish muhim: 

- korxona tovar (xizmat)lari realizatsiyasi amalga oshiriladigan 

hududni; 

- bozorning natural va qiymat ko‘rinishida ifodalangan sig‘imini; 

- bu bozorning o‘sishga yoki turg‘unlikka moyilligini; 

- bozorning asosiy segmentlari o‘lchamlarini; 

- bozorning diversifikatsiyalanganligi; 

- bozorning narxlarga, xizmat ko‘rsatish darajasiga, tashqi omillar 

o‘zgarishiga ta’sirchanligi; 

- davriylikka moyillikni; 

- mavsumiylikka moyillikni; 

- yetkazib beruvchilarning tuziladigan bitimlar xarakteriga ta’sir 

etishi. 

Firmangizning strategik holati tahlili quyidagi tariflarni ko‘zda 

tutadi: 

- raqobatchilarni; 

- raqobatchilar egallab olgan bozorning ulushini; 

- bozorning taxmin qilinadigan ulushini; 

- bozorning asosiy segmentlarini qamrab olinishini; 

- ta’minotchilar bilan munosabatlar xarakterini; 

- rejalashtirilayotgan mahsulotning sotilishi bashoratini. 

Dasturning bu bo‘limini tuzishda tadbirkor o‘ta obyektiv bo‘lishi, 

bozorning holati haqidagi xulosalarini o‘tkazilgan marketing tadqiqotlari 

natijasida olingan ishonchli ma’lumotlarga asoslanishi kerak. Mutaxas-

sislar marketing dasturi (biznes-reja) tuzuvchilarda savdo (o‘tkazish) 

bozori imkoniyatlariga, sotish bashoralariga nisbatan ortiqcha optimizm-

ni ta’kidlaydilar. Potensial investorlar savdo bozorini baholashlarini 

so‘ralganda, ko‘pincha, ularga “savdo bozori cheklanmagan”, – deya 

standart javob berishadi. 

“Taklif qilinayotgan tovarning qadri nihoyatda baland, uni korxona 

ishlab chiqarishi bilan iste’molchilar xarid qiladi”, – degan ishonch 

chuqur ildiz otgan. Ishlab chiqaruvchi uchun esa yoqimli tashvish – 

foydani sanab olishgina qoladi”. 

---

115 

 

Bunday o‘ziga ishonch – bizning yaqin o‘tmishimizdagi, hamma 

narsa o‘ta taqchil bo‘lgan paytdagi qayg‘uli sarqit. Shundan beri ko‘p 

narsa o‘zgardi va savdo imkoniyatlari sezilarli yomonlashdi. Iste’mol va 

resurslar bozori tadqiqotlarining ko‘rsatishicha, iqtisod qayta ishlab 

chiqarishning talabning jiddiy pasayishi bilan xarakterli klassik inqiroz 

chizig‘iga kirib qoldi, demak, tarmoq bozorlari miqdori ham toraydi. 

Tadbirkorlar tomonidan bozorni ustuvor baholanishining yana bir 

sababi bor: bu ularning narsalar holatini o‘ta bezab ko‘rsatishga, 

biznesning ehtimoliy istiqboli yo‘lidagi hiylasi. Biroq bu zararli, 

ishonchni yo‘qotishiga xizmat qiladigan holat.