Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

«markasiz» tovarlarning muvaffaqiyat qozonganligi ushbu evolutsiyani 

yana bir bor tasdiqlaydi. Shu munosabat bilan ba’zi sektorlarda va 

avvalo, ommaviy iste’mol tovarlari sektorida tovarlarni ataylab 

soddalashtirish tendensiyasi kuzatilmoqda, ya’ni cheklangan funksiya-

larga ega bo‘lgan tovarlar ishlab chiqarilmoqda. Bunday tovarlar 

standartlashtirish darajasi yuqori bo‘lganligi tufayli ishlab chiqaruvchi-

larga ko‘proq daromad keltirmoqda. Shunday qilib, «kontrsegmentat-

siya» - «narxdan qoniqishi» mezoniga asoslangan segmentlashdir. 

Segmentatsiya va differensiatsiya tushunchalarini adashtirib yubor-

maslik kerak. Differensiatsiya - bu ikki xil darajadagi xilma-xil tovarlar-

ga tayanuvchi:  

a) bir xil turdagi tovarlar bo‘yicha raqobatchilar o‘rtasida;  

b) bir ishlab chiqaruvchining turli segmentlarga mo‘ljallangan 

tovarlari o‘rtasidagi tafovutlarni anglatuvchi tushunchadir. 

Differensiatsiya – tovarning jozibadorligini uning turli-tumanligi 

hisobiga yaxshilashga asoslangan. Konseptual differensiatsiya tovar 

taklifini ikki xil darajada: bir turdagi tovar bo‘yicha raqobatchilar 

o‘rtasida va bitta ishlab chiqaruvchining bozorning turli segmentlariga 

yo‘naltirilgan tovarlari o‘rtasida tovar taklifining turli variantlarini 

ishlab chiqishdir (J.J.Lamben). 

---

171 

 

Agar iste’molchilar tovarlarni turlicha, deb o‘ylasalar, ya’ni o‘z 

muammolarining yechimlarini turlicha, deb tasavvur qilsalar, bu tovarlar 

differensiatsiyalangan bo‘ladi. 

Differensiatsiya - tovarlarning xilma-xilligiga asoslangan bo‘lsa, 

segmentatsiya - bozorni tashkil qiluvchi potensial xaridorlar ehtiyoj-

lariga asoslangan. Iste’molchilar bir jinsli emasliklari tufayli firmalar 

o‘zlarining har bir segmentdagi takliflarini yangilashga majbur 

bo‘ladilar. Shunday qilib, differensiatsiya - takliflar xilma-xilligini 

yoritib beruvchi, segmentlash - talablar xilma-xilligini yoritib beruvchi 

konsepsiyadir. 

Tovar differensiatsiyasi tovarni raqobatchilarning tovarlaridan 

ajratib turuvchi bir qator modifikatsiyalarni ishlab chiqish jarayonini 

anglatadi. “Differensiatsiya”  atamasi ingliz tilidan tarjima qilganda 

“differentiation” so‘zi differensiatsiya, “farqlash”, degan ma’nolarni 

anglatadi. Bizning nuqtayi nazarimizda jarayon va hodisalarni ularning 

funksional, sifat jihatlari bo‘yicha tavsiflashda (mahsulotlarga ham 

taalluqli) “differensiatsiya” atamasini, jarayon va hodisalarni zamon va 

makonda ko‘rib chiqishda esa “differensiyalash” (masalan, ish vaqtini 

differensiyalash va hokazo) atamasini qo‘llash to‘g‘ri bo‘lar edi. 

Tovar differensiatsiyasining maqsadi uning raqobatbardoshligini 

kuchaytirish, tovarning jozibadorligini alohida bozorlar yoki bozor 

segmentlarining xususiyatlari, iste’molchilarning shaxsiy afzal ko‘rish-

lari hisobiga oshirishdan iborat. Tovar differensiatsiyasi quyidagi 

omillar bo‘yicha amalga oshiriladi: tovarning qo‘shimcha imkoniyatlari, 

tovardan foydalanish samaradorligi, qulaylik, ishonchlilik, tovar dizayni 

va stili. 

Marketingda tovar differensiatsiyasi, deganda tovarni ishlab chiqish 

va sotuvga tayyorlash, bozorga mavjud tovarlarga qo‘shimcha ravishda 

yangi tovar turlarini olib chiqish tushuniladi. Differensiatsiya ikki xil 

yo‘nalishda amalga oshirilishi mumkin: 

— e’tiborni o‘z tovari imkoniyatlariga (o‘rov materiallari va 

narxning o‘zgarishi, ikkilamchi bozorga chiqish) qaratish;  

— raqobatchilar taklif etuvchi tovar xarakterini (narxi, sotuv kanali, 

imiji va hokazo) hisobga olish. 

F.Kotler tovar differensiatsiyasi bilan bir qatorda xodimlar, 

taqsimlash kanallari, imij va xizmatlar differensiatsiyasini ham ajratib 

ko‘rsatadi. 

 

 

---

172