Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Nazorat uchun savollar 

 

1. Baho nima? 

2. Bozor iqtisodiyoti sharoitida qanday narxlar mavjud? 

3. Erkin narx deganda nimani tushunasiz? 

4. Narxga ta’sir etuvchi omillarni sanab bering. 

5. Narx strategiyalarini tushuntiring. 

---

285 

 

 

 

 

 

XI bob. SOTISH SIYOSATI 

 

11.1.Tovarlarni tarqatish tarmoqlari xususiyatlari va ularning 

tuzilishi 

 

  Tovar ishlab chiqarilib unga narx belgilangach, tadbirkor uni 

tarqatish yoki iste’molchilarga yetkazishga harakat qilishi kerak. Shu 

bois marketing kompleksi tizimida savdo siyosati (o‘tkazish, yetkazib 

berish, sotish) alohida o‘rinni egallaydi. 

Savdo tizimi – tashkilot mahsulotini maqsadli iste’molchilar xarid 

qilishi uchun yengil bo‘ladigan holga keltirishga yo‘naltirilgan 

faoliyatini tavsiflovchi marketing kompleksi elementidir. 

Savdo–mahsulotning korxonadan chiqqandan keyingi bajariladigan 

hamma tadbirlar kompleksini: mahsulotni ishlab chiqaruvchidan 

iste’molchiga yetkazib berishning optimal tizimini tanlash, uning 

transportirovkasi, omborga joylashtirilishi, saqlanishi, ulgurji va 

chakana savdo bo‘g‘inlariga yuborilishi, sotishdan oldin ishlov berish va 

tovarning xususiy sotilishi, shuningdek, sotuvdan keyingi (servis) 

iste’molchilarga xizmat ko‘rsatilishini o‘z ichiga oladi. Savdo 

(o‘tkazish) va sotish tushunchalarining qanchalik mosligi ana shunda 

ko‘rinadi. Savdo (o‘tkazish) o‘zida jarayonlarning butun bir tizimini aks 

ettiradi, sotish esa uni yakunlaydi. 

Savdo tizimi o‘z faoliyatini ifodalashi uchun o‘ziga xos bo‘lgan 

tushuncha ishlab chiqiladi. Ulardan ayrimlariga to‘xtalamiz. 

Mahsulotni iste’molchiga yetkazishgacha bo‘lgan asosiy masalalar-

dan biri savdo kanallarini tanlash hisoblanadi. 

Savdo kanali orqali ishlab chiqarish tashkilotlaridan tovar 

iste’molchilarga yetkazilib, individual  iste’mol qilish yoki foydalanish 

imkoniyati amalga oshiriladi, ya’ni bu tovarlarni ishlab chiqaruvchidan 

iste’molchi tomon harakatlanuvchi yo‘li. 

Sotuv kanali –bu ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga tovar yetib 

borishini ta’minlashda ishtirok etuvchi tashkilot. Sotuv kanali alohida 

olinganda quyidagilar bilan asoslanadi: 

•  mahsulotlarni tarqatishda moliyaviy xarajatlarni qisqartirish; 

---

286 

 

•  xarajatlarni qisqartirish hisobiga ishlab chiqarishni rivoj-

lantirish; 

•  tovar sotuvini samarali yo‘llar bilan tashkil etish; 

•  sotuv hajmlarining oshishi, maqsadli bozorlarga tovarni 

yetkazish. 

Savdo kanallarini ularni tashkil etuvchi darajalar soni bo‘yicha 

tavsiflash mumkin. 

Vositachilar darajasi – tovarning yaqinlashuvi va unga oxirgi 

xaridorning mulk egasi huquqi bo‘yicha ma’lum ishlarni bajaruvchi har 

qanday vositachi. 

Mustaqil darajalar soni savdo kanali vositasi uzunligini belgilaydi. 

Belgilangan ishni ishlab chiqaruvchining o‘zi va oxirgi iste’molchi 

bajargani uchun ular ham istalgan vosita tarkibiga kiradilar. Uzunligiga 

bog‘liq holda savdo kanallari (vositalari)ning quyidagi turlari farqlanadi. 

Eng soddasi nol darajali kanal (vosita) hisoblanadi. U tovarni 

bevosita iste’molchilarga sotuvchi ishlab chiqaruvchidan tashkil topadi.