Toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 

---

357 

 

12.4-jadval 

Axborot vositalarining asosiy turlari tavsifi 

 

Tashuvchi Afzalligi 

Cheklovi 

Gazetalar 

Ochiq-ravshanlik; O‘z vaqtidalik; 

Mahalliy bozorni qamrab olishning 

yuqori darajasi; yuqori tan olinish; 

ishonchning yuqori darajadaligi 

Muddati uzoq emas; bosma sifati 

pastligi; uncha katta bo‘lmagan 

ikkilamchi auditoriya 

Televilenie 

Harakatlanuvchi tasvir va ovozning 

hamohangligi; bevosita tuyg‘ularga 

murojaat qilinishi; diqqat-e’tibor-

ning yuqori darajasi; qamrab olish 

darajasi yuqoriligi 

Yuqori mutlaq qiymat; efirning 

reklama bilan to‘lib ketgani; 

kontaktning qisqa muddatliligi; 

auditoriyani tanlash darajasi 

yuqori emasligi 

To‘qridan 

to‘g‘ri pochta 

reklamasi 

Auditoriyani tanlash imkoniyati, 

ochiq-ravshanlik, bir tashuvchiga 

nisbatan raqobatning yo‘qligi, 

manzilli xarakterga egaligi 

Nisbatan yuqori qiymat; 

«makulatura»ga aylanish xavfi 

Radio 

Ommaviylik, geografik va 

demografik belgilari bo‘yicha 

tanlash darajasi yuqoriligi! 

Axborotlarni faqat ovozli 

berilishi; televidiniyega nisbatan 

kam jalb etuvchanligi; standart 

tariflar yo‘qligi; kontaktning 

qisqa muddatliligi 

Jurnallar 

Geografik va demografik 

belgilariga ko‘ra kashfiyotchilik 

darajasi yuqoriligi; ishonch va 

istiqbol; yuqori sifatli bosma nashr; 

uzoq muddat «yashashi»; katta 

ikkilamchi auditoriya 

Reklama maydonini sotib olish 

va reklamaning chiqishi 

orasidagi tanaffusning kattaligi; 

talabga ega bo‘lmagan tirajda 

yo‘qolib ketish; kafolatlangan 

joylashtirishning yo‘qligi 

Tashqi reklama 

Ochiqlik; takroriy kontaktlarning 

yuqori ko‘rsatkichi; qiymati 

pastligi; raqobat yuqori emasligi 

Auditoriyaga nisbatn cheklangan 

tanlov, ijobiy cheklanganlik 

Telefon 

ma’lumotlari 

Mahalliy bozorni qamrab olishning 

eng yuqori darajasi; yuqori 

darajadagi ishonch; past qiymat; 

auditoriyani keng qamrab olinishi 

Yuqori raqobat reklama 

maydonini sotib olish va reklama 

chiqishi orasidagi katta tanaffus; 

ijodiy cheklov 

Axborot 

byulleteni 

Auditoriyalarga nisbatan o‘ta 

yuqori tanlov; to‘liq nazorat; 

interfaol imkoniyatlar; nisbatan past 

qiymat 

Xarajatlar nazoratdan tashqariga 

chiqib ketishi (nazoratsiz 

qolishi) mumkin 

Reklama 

risolalari 

Ochiqlik; to‘la nazorat; reklama 

murojaatini kuchaytirishga qodirlik 

Qayta ishlab chiqarish xarajatlar 

ortib ketishiga olib kelishi 

mumkin 

Telefon 

Foydalanuvchilar ko‘pligi; 

individual kontakt o‘rnatish 

mumkinligi 

Nisbatan yuqori qiymat (agar 

ko‘ngillilar jalb etilmasa) 

Internet 

Auditoriyaga nisbatan tanlash 

imkoniyati yuqoriligi; interfaol 

kontakt imkoniyati bor; nisbatan 

narxi arzon 

Axborotlarning nisbatan yangi 

vositasi, shuning uchun ayrim 

mamlakatlarda foydalanuvchilar 

soni kam 

 

---

358 

 

Noan’anaviy medianing bosh yutug‘i, ularning maqsadli auditoriya-

ga o‘ta aniq chiqish imkonini berishidir, bunda vaziyatdan kelib chiqib, 

aloqa bo‘ladigan auditoriya «asirga olingan» bo‘lib, ushbu qamrab olish 

iqtisodiy nuqtayi nazardan qisman samarali bo‘ladi. Xabarlar sodda va 

to‘g‘ridan to‘g‘ri bo‘lishi lozim. Har qanday marketing strategiyasining, 

shu jumladan, «muqobil»ini ham baholash u marka kapitaliga bevosita 

yoki bilvosita qo‘yilmalar kiritishiga qarab amalga oshiriladi.  

 

Aniq reklama tashuvchini tanlash.Tanlab olingan axborot vosita-

larining har birida media rejalashtirish bo‘yicha mutaxassis iqtisodiy 

jihatdan eng samarali reklama tashuvchilarni tanlab olishi, bunda 

auditoriya kattaligi va tarkibini, reklama murojaatlarini joylashtirish 

qiymatni tahlil qiladigan maxsus tadqiqot xizmatlari ma’lumotlariga 

suyanishlari kerak. Auditoriya kattaligini hisob-kitob qilish uchun 

auditoriya adadi (reklama tashuvchi jismoniy birliklar soni), auditoriya 

(reklama tashuvchi bilan aloqada bo‘ladigan odamlar soni, agar bosma 

reklama vositasida ikkilamchi o‘quvchilar bo‘lsa, auditoriya adadni 

ko‘paytiradi); samarali auditoriya (reklama tashuvchilar bilan aloqada 

bo‘luvchi va potensial xaridorlar tasniflariga ega bo‘lgan va reklama 

tashuvchi bilan aloqada bo‘ladigan odamlar soni) va haqiqiy 

auditoriyadan (haqiqatan ham reklamali e’lonlarni ko‘rgan potensial 

xaridorlar soni) foydalaniladi. 

Bozorga yangi tovar chiqarishda reklama beruvchida reklamalarni 

uzluksiz, konsentratsiyalanuvchi, davriy va uzilib qoladigan 

variantlardan birini tanlash muammosi paydo bo‘ladi. Uzluksizlikka 

qandaydir vaqt davomida reklama murojaatini bir tekis joylashtira olish 

bilan erishiladi. Qoidaga ko‘ra reklama beruvchilar tez-tez sotib 

olinadigan tovarlar bilan bozorni kengaytirish kerak bo‘lganda va 

xaridorlarning aniq belgilangan toifasini jalb etish uchun uzluksiz 

reklamadan foydalanadilar. Konsentratsiya hamma reklama budjetidan 

cheklangan davr mobaynida foydalanishni ko‘zda tutadi. Bunday tartib 

realizatsiya muddati bitta mavsum yoki qandaydir sana (odatda, 

bayramlar) bilan cheklangan tovarlar reklamasi uchun maqbul. Davriy 

reklama e’lonlarini mavsumiy uzilish bo‘ladigan ayrim davr davomida 

joylashtirishni bildiradi, mavsum yangilangach, reklama ham 

yangilanadi. Bunday sxemadan cheklangan reklama budjetida, xaridning 

kamdan kam siklida, mavsumiy tovarlarni reklama qilishda foyda-

laniladi. Uzilib turuvchi reklama – bu muomalaga past va yuqori 

faollikda, navbat bilan chiqadigan tovarlarni reklama qilish.  

---

359 

 

Reklama budjetini ishlab chiqish – reklama kompaniyasining maq-

sadlarini, korxonaning  moliyaviy imkoniyatlari, raqobatchilarning 

reklama xarajatlari, tarmoqdagi umumiy xarajatlar va hokazolarni 

hisobga olishga asoslangan turli xil yondashuvlarni qo‘llash bilan 

amalga oshirilishi mumkin. Biroq har qanday usul axborotga, ya’ni 

mahsulot (uning xususiyatlari va potensial mijozlarning ehtiyojlariga 

mos kelishi), bozor va uning segmentlari, iste’molchilar ehtiyojlarini 

qondirishning turli usullari va imkoniyatlari bilan bog‘liq holda uning 

xatti-harakatlari, bozorda talabning o‘zgarish tendensiyalari haqidagi 

axborotlarga asoslanadi. Reklama budjetini ishlab chiqishning ko‘pgina 

usullaridan eng yaxshi qo‘llaniladiganlari sifatida quyidagilarni ajratib 

ko‘rsatish mumkin: qoldiq budjet usuli, sotilishlar summasidan foizlarda 

hisob-kitob qilish usuli, raqobatli paritet usuli, maqsad va vaziflar 

asosida hisob-kitob qilish usuli va boshqalar.