Toshkent moliya instituti magistratura bo’limi

1.3 Xorijiy davlatlarda bank kapitalini shakillantirish amaliyoti (Rossiya 
davlati misolida)
 
Tijorat banklarining kapitallashuv darajasini oshirish, avvalo banklarning 
barqaror faoliyat olib borishlari uchun, shuningdek mamlakatning iqtisodiy 
rivojlanishida muhim omillardan biri sanaladi. Shuning uchun banklar kapitalini 
oshirib borish hozirgi kunning dolzrab vazifalarifan biriga aylandi. Ayniqsa jahon 
moliyaviy-inqirozi bo’lgan davrda ko’plab banklarning tanazzulga yuz tutgani 
bizga yaqin tarixdan saboqdir. 
Ta’kidlash lozimki, bu masala har bir mamlakat uchun o’z oldilariga qo’ygan 
strategik vazifalardan sanaladi. Shuning uchun banklar kapitalini oshirish bo’yicha 
xorijiy davlatlar tajribasini o’rganish va amaliyotga tadbiq etish, o’ylaymizki bu 
borada o’zimiz uchun yangi yo’llarni kashf qilamiz. Shu masalani inobatga olgan 
holda Rossiya bank tizimining amaliyotni o’rganishga qaror qildik. 
Rossiya bank tizimining eng muhim muammolaridan biri bo’lgan, ayniqsa 
inqirozdan keyingi davrda tijorat banklarini, xususan, kichik va o'rta banklarni 
kapitalizatsiya qilish, ularning kapitali hajminining o'sish omillari, kapitalning 
yetarlilik darajasini qiyosiy tahlil qilgan holda ko’rib chiqamiz. 
O'z mablag'lari tijorat bankining moliyaviy resurslarining ajralmas qismi 
bo'lib, odatda, qo'llab-quvvatlash va rivojlanishning eng ishonchli vositalaridan 

---

26 
biridir. Tijorat banklarining faoliyati Bazel qo'mitasi tavsiyalariga asosan tartibga 
solinadi. Bu esa o'z navbatida banklarning tijorat maqsadlarida ustav kapitalining 
minimal qiymatiga qo'yiladigan talablarni qat'iy belgilab qo’yilishini ko’zda tutadi. 
O'z-o'zidan mol-mulkning iqtisodiy mohiyati uning bajaradigan o'rni bilan 
belgilanadi. O'z mablag'lari asosan moliyalashtirish manbai hisoblanadi, iqtisodiy 
va moliyaviy faoliyatining boshlang'ich bosqichida amalga oshiriladi. Kelajakda 
yetakchi qiymat o'zining kapitali - bu bankning o'sishini shakllantirishi, bu xavf 
darajasini normal qabul qilish bilan o'zi bajaradigan vazifalar orqali o'zini 
namoyon qiladi. 
Bankning o'z kapitali himoyalash funksiyasini amalga oshiradi. Agar bank 
tugatilsa, u omonatchilarga kompensatsiya to'lab berishi ham mumkin. Bundan 
tashqari, to'lov qobiliyatini saqlab qolish, aktivlar uchun zaxiralar yaratib, inqirozli 
vaziyatlar xavfiga qaramasdan, bankning ishlashiga imkon yaratib beradi. 
Qolaversa kreditning rivojlanishi kapital miqdoriga bog'liqdir. Miqdoriy bosqich 
quyidagi baholashni o'z ichiga oladi: 
1. Ro'yxatga olingan ustav kapitalining banklar kapitalidagi o'sish (pasayish) 
darajasi; 
2. Kapitalga qo'yiladigan talablariga javob beradigan kredit tashkilotlarining 
aksiyalari. 
Biz quyidagi jadval orqali so'nggi to'rt yil ichida Rossiya tijorat banklari 
kapitali hajmining o’sish dinamikasi tahlil qildik.