Toshkent moliya instituti n. X. Jumayev, J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonov xalqaro valyuta munosabatlari

Milliy valyuta bo‘lib emitent-mamlakatning pul birligi hisoblanadi (masalan, O‘zbekiston uchun “so‘m”, Rossiya Federatsiyasi uchun “rubl”, AQSh uchun “dollar”, Buyuk Britaniya uchun “funt sterling” va shu kabi).
Xorijiy valyuta bilan deviz tushunchasi bog‘liqdir. Deviz – bu, chet elda joylashtirilgan xorijiy valyutadagi bank aktivlari hamda chet elda to‘lanishi lozim bo‘lgan xorijiy valyutadagi cheklar va veksellardir. Devizlar – naqdsiz pullar.
Kollektiv valyuta xalqaro valyuta-kredit tashkilotlari tomonidan emissiya qilinadi. Zamonaviy sharoitda SDR va Yevro singari xalqaro pul birliklari jahon bozorida keng ko‘lamda ishlatiladi.
Xalqaro bozordagi foydalanish darajasiga ko‘ra valyuta zahira (tayanch) valyutasi va jahonning boshqa etakchi valyutalariga bo‘linadi.



Sug‘urta valyutasi

Veksel valyutasi

Kliring valyutasi

1-rasm. Xorijiy valyutalarning tasnifi⁵
O‘zbekiston Respublikasi milliy pul birligi hamda moliya va kredit tizimi tushunchasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 122-moddasida berilgan.
Zahira (tayanch) valyutasi – bu boshqa mamlakatlar Markaziy banklarining xalqaro hisob-kitoblar uchun mo‘ljallangan zahiralari to‘planadigan va saqlanadigan xorijiy valyutadir. Ushbu valyuta xalqaro to‘lov va zahira vositasi funktsiyalarini bajaradi.
To‘liq ayirboshlanadigan valyuta – bu boshqa xorijiy davlat valyutasiga ayirboshlanishining cheklovlari bo‘lmagan valyutadir. To‘liq ayirboshlanishga AQSh dollari, Buyuk Britaniya funt sterlingi, Yaponiya yenasi, Shveytsariya franki (jami 20ta valyutaga yaqin) egadir.
Qisman ayirboshlanadigan valyuta – bu cheklangan ayirboshlanishga ega bo‘lgan valyutadir, ya’ni ma’lum bir valyuta operatsiyalari yoki ma’lum bir davlatlar uchun ayirboshlanishi mumkin.
Ayirboshlanmaydigan valyuta – bu boshqa xorijiy mamlakat valyutasiga ayirboshlanmaydigan milliy valyutadir. Bu asosan ko‘pchilik rivojlanayotgan mamlakatlarning valyutalaridir. Ushbu mamlakatlar uchun xorijiy valyuta etishmovchiligi hamda to‘lov balanslarining og‘ir holati bilan asoslangan qattiq valyuta muvofiqlashtirilishi xususiyatlidir.
Valyuta kursining barqarorlik darajasiga ko‘ra valyuta kuchli va kuchsiz valyutalarga bo‘linadi.