Toshkent moliya instituti sh. H. Tashmatov, X. S. Asatullayev, Z. G. Allaberganov
Download 3.71 Mb. Pdf ko'rish
|
Иқтисодий таъдимотлар тарихи 2019
|
nomukammal bo„lmasin, shu davrgacha chop etilgan iqtisodiy g„oyalar
ichida haqiqatga eng yaqini edi», - deb aytgan. Bu ta‘limotning merkantilizmni inkor qilishi, mehnat bilan yer boylikning asosi ekanligini tan olishi, savdo-sotiqda bojxona cheklovlarini bekor qilishni taklif etishi nihoyatda muhimdir. Fiziokratlarning boylik tezisi, ayniqsa, uni yaratishdagi mehnatning ahamiyati diqqatga sazovor: boylik bu jamiyat mehnati bilan har yili yaratilgan iste‘mol qiymatlari yig‗indisidir. Bu tezis A.Smit tomonidan ham qabul qilingan. Kapital va uning ikki qismga ajratib ko‗rsatilishi (asosiy va aylanma), takror ishlab chiqarish jarayonining tahlil qilinishi, erkin sohibkorlik to‗g‗risidagi g‗oyalar, jamiyatning sinflarga ajratilishi iqtisodiy ta‘limotlarning rivojida keyingi muhim qadamdir. Qishloq xo‗jaligini rivojlantirish uchun erkin bozor munosabatlariga o‗tish va dehqonchilikdan olinadigan soliqni kamaytirish zarurligi, yagona soliq tizimiga o‗tish kerakligi to‗g‗risidagi fikrlar nihoyatda qimmatlidir. Chunki sohibkor va tadbirkorlar shaxsiy manfaatdorlik bo‗lgan sharoitda ishlab chiqarishni tez rivojlantirishga intiladilar. Hozirgi zamon tili bilan aytganda fiziokratlar sof bozor munosabatlarining unsurlarini asosan to‗g‗ri hal etib berdilar. Xalq xo‗jaligi tarmoqlari o‗rtasida muayyan mutanosiblik bo‗lgan sharoitda takror ishlab chiqarish va realizatsiya jarayonining uzluksiz 123 davom etishi mumkinligi aniqlab berildi. Bu muammoni hal etishda fiziokratlar tomonidan mamlakatdagi uch sektor o‗rtasidagi munosabatlar misol qilib olingan. Ammo amalda ayniqsa, hozirgi davrda bunday sektorlar juda ko‗p bo‗lib, ular o‗rtasidagi aloqalar Nobel mukofoti sohibi V. Leontevning «xarajatlar - ishlab chiqarish» balansida n ta tarmoq uchun ishlab chiqilgan. Hozirgi davrda bunday balans tarmoqlararo balans, deb yuritiladi va makroiqtisodiy tahlilda va umuman iqtisodiyotda muhim ahamiyat kasb etadi. Undagi g‗oyaning kurtaklari fiziokratlar asarlarida yaratilgan bo‗lib, u klassik iqtisodiy maktab ta‘limoti zanjirining ajralmas qismi sifatida muhim o‗rin egallaydi. Shu bilan birga hozirgi zamon iqtisodiy ta‘limotlari nuqtayi nazaridan fiziokratizm g‗oyalari o‗z ahamiyatini tezda yo‗qotdi va o‗tkinchi xarakterga ega bo‗ldi. Chunki jahon ijtimoiy va iqtisodiy hayotidagi o‗zgarishlar nisbatan mukammal g‗oyalarning ishlab chiqilishi zarurligini taqozo etdi va bu amalda ro‗y berdi. Ayniqsa, boylikni faqat dehqonchilik bilan bog‗lab tushuntiruvchi fiziokratizm g‗oyalari sanoat inqilobi natijasida yuz bergan o‗zgarishlar tufayli tez unutilayozdi. Bu holat iqtisodiyot osmonidagi yorqin yulduzning so‗nishini eslatadi. Fiziokratlar Kenening iqtisodiy jadvalini o‗zlarining nazariy yutuqlarining gultoji, deb hisoblashadi. Iqtisodiyotning turli tarmoqlari o‗rtasidagi pul daromadlari tasviri va sof mahsulotning yillik aylanmasi yaqqol tasvirlangan Kene jadvali iqtisodiyot rivojida yirik metodologik olg‗a siljish sifatida tan olinadi. Fiziokratlar iqtisodiyotning turli tarmoqlari o‗rtasidagi bog‗liqlikni nazariy jihatdan o‗rganish bilan chegaralanmay, ularning o‗lchami miqdorini aniqlashga harakat qilishgan. Bu iqtisodiy jadval iqtisodiyotning turli sektorlaridagi o‗zaro bog‗liqlikni ko‗rsatib bergan. Keyingi merkantilistlarning ba‘zilari bu bog‗liqliklarni o‗rganib chiqdi va ularning ta‘siridagi umumlashma Adam Smit izlanishlariga asos bo‗ldi va bozor iqtisodiyoti to‗g‗risidagi tasavvurlarni to‗ldirdi. 124 Fiziokratlar nazarida hukumatning ko‗plab qarorlaridan eng omadsiz qarori Fransuz g‗alla eksportiga qo‗yilgan taqiq edi. Ularning fikricha bu qaror Fransiyada g‗alla narxini past darajada ushlab turdi va shuning uchun qishloq xo‗jaligi rivojiga to‗siq bo‗ldi. Fiziokratlar manufakturaning rivojlanishini taxmin qila olishmaganligi sababli hukumatning aralashmaslik siyosati Fransiya qishloq xo‗jaligida feodal iqtisodiyotning kichik xo‗jaliklari yiriklashib, bamisoli rivojlanishga olib keladi, degan xulosaga kelishgan. Shu sababli Fransiya iqtisodining boyligi va qudrati o‗sadi. Merkantilistlar sof mahsulot ayirboshlash, xususan ayirboshlashning xalqaro shakllari natijasida yuzaga keladi, shuning uchun siyosat qulay savdo balansini ta‘minlashga yo‗naltirilgan bo‗lishi kerak, deb ta‘kidlashadi. 14 Download 3.71 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|