Toshkent Moliya instituti Soliqlar va sug`urta fakulteti

Qisqa va uzoq davrda ishlab chiqarish xarajatlarining o’zgarish tamoyillari Korxona foydalanadigan ko‘plab resurslar miqdori, ya‘ni inson mehnati, xomashyo, yonilg‘i va energiya sarflari o‘zgarishi tovar hajmining o‘zgarishiga ta‘sir qiladi. Boshqa resurslar jumladan ishlab chiqarish quvvatlarini ancha uzoq vaqt davomida kengaytirib mahsulot chiqarish hajmini ko‘paytirish mumkin. Uzoq muddatli davr – bu korxonaning ishlab chiqarish quvvatlarini va butun band bo‘lgan resurslar miqdorini ko‘paytirish uchun yetarli bo‘lgan davrdir. Ishlab chiqarish quvvatlarining ko‘payishini taqozo qiladigan davr davomiyligi ayrim tarmoq va korxona xususiyatidan kelib chiqib farqlanishi mumkin. Jumladan, yengil sanoat tarmog‘ida kiyim-kechak ishlab chiqaradigan kichkina firma, bir nechta qo‘shimcha tikuv mashinasi o‘rnatish bilan o‘zining ishlab chiqarish quvvatlarini qisqa vaqtda (bir necha kunda) oshirishi mumkin. Og‘ir sanoat tarmoqlarida yangi quvvatlarni ishga tushirish uchun bir necha yil talab qilinadi

Qisqa va uzoq davrda ishlab chiqarish xarajatlarining o’zgarish tamoyillari Korxona foydalanadigan ko‘plab resurslar miqdori, ya‘ni inson mehnati, xomashyo, yonilg‘i va energiya sarflari o‘zgarishi tovar hajmining o‘zgarishiga ta‘sir qiladi. Boshqa resurslar jumladan ishlab chiqarish quvvatlarini ancha uzoq vaqt davomida kengaytirib mahsulot chiqarish hajmini ko‘paytirish mumkin. Uzoq muddatli davr – bu korxonaning ishlab chiqarish quvvatlarini va butun band bo‘lgan resurslar miqdorini ko‘paytirish uchun yetarli bo‘lgan davrdir. Ishlab chiqarish quvvatlarining ko‘payishini taqozo qiladigan davr davomiyligi ayrim tarmoq va korxona xususiyatidan kelib chiqib farqlanishi mumkin. Jumladan, yengil sanoat tarmog‘ida kiyim-kechak ishlab chiqaradigan kichkina firma, bir nechta qo‘shimcha tikuv mashinasi o‘rnatish bilan o‘zining ishlab chiqarish quvvatlarini qisqa vaqtda (bir necha kunda) oshirishi mumkin. Og‘ir sanoat tarmoqlarida yangi quvvatlarni ishga tushirish uchun bir necha yil talab qilinadi

Uzoq muddatli davrda barcha resurslar miqdori o‘zgaradi. Shu sababli bu davrda o‘rtacha xarajatlarning o‘zgarishi tamoyilini ishlab chiqarish miqyosi o‘sishining ijobiy va salbiy samarasi yordamida tushuntirish mumkin. Ishlab chiqarish miqyosining ijobiy samarasi shunda namoyon bo‘ladiki, korxonada ishlab chiqarish hajmi o‘sib borishi bilan, bir qator omillar ishlab chiqarish o‘rtacha xarajatlarining pasayishiga ta‘sir ko‘rsata boshlaydi. Bu omillar quyidagilar: