Тошкент молия институти

1.3.4-чизма. Солиқ имтиёзларини белгилаш мезонлари 
 
Ўзбекистон Республикаси солиқ қонунчилигида солиқ имтиёзларини 
белгилаш муайян мезонлар асосида амалга оширилган. Солиқ имтиёзларини 
солиқ тўловчиларнинг ижтимоий ҳолатига, республикада қайси соҳани 
 
Солиқ имтиёзларини белгилаш мезонлари 
Соҳани 
ривожланти-
ришни усту-
ворлигига қараб 
Солиқ 
тўловчиларнинг 
ижтимоий 
ҳолатига қараб 
Агар корхоналар 
импортни ўрнини 
босувчи
маҳсулотлар ишлаб 
чиқарса ёки 
маҳсулотни 
экспорт қилса, 
муайян
даражада 
солиқ имтиёзлари 
берилади 
Корхонада 
ишловчилар 
таркибидаги 
ногиронлар, уруш 
ва меҳнат 
фахрийлари, 
кўпчиликни
(50%ни) ташкил 
этса имтиёз 
шунчалик
кўпроқ берилади 
Республикада кичик 
бизнесни 
ривожлантириш 
устувор йўналиш 
сифатида 
белгиланганлиги
учун уларга
ихтиёрий шаклда 
солиқ тизими 
қўлланилади
Маҳсулотлари 
экспорти ҳамда 
импортбоп 
маҳсулотларни 
ишлаб чиқариш 
даражасига қараб 
Давлатлараро 
битимларга кўра 
икки томонлама 
солиқ солинмайди 
Халқаро иқтисодий 
алоқалар 
даражасидан келиб 
чиқиб

---

38 
ривожлантириш устуворлигига, солиқ тўловчиларнинг импортнинг ўрнини 
босадиган маҳсулотларни ишлаб чиқариш ва маҳсулотни экспорт қилиш 
даражасига ҳамда давлатлар ўртасидаги ҳалқаро иқтисодий муносабатларга 
асосланиб белгилангандир. Солиқ имтиёзларининг мезонларини тўғри, 
объектив аниқлаш солиқларнинг адолатлилик тамойилини ифодаси сифатида 
юзага чиқади. 
Солиқ амалиётида солиқларни унди-
ришнинг учта усули мавжуд:
1) Кадастрли; 
2) Даромад манбаидан; 
3) Даромад эгаси даромадни олганидан сўнг (декларация буйича). 
Биринчи 
усул 
бевосита 
реал 
солиқларни 
ҳисоблаш 
учун 
фойдаланиладиган объектлар (ер, иморатлар ва шу кабилар) нинг баҳоси ва 
ўртача даромадлилиги тўғрисидаги маълумотларга эга бўлган кадастр ёки 
реестрдан фойдаланилишини тақозо этади. 
Ер кадастрини тузишда турли туманлардаги айни бир хилдаги ер 
участкалари сифати, жойлашган жойи, фойдаланилиши ва бошқа 
белгиларига кўра гуруҳланади. Хар бир гуруҳ учун майдон бирлигининг 
қатор йиллар учун ўртача даромадлилиги белгиланади. Бошқа ҳамма ер 
участкалари майдон бирлигидан солиқ ставкаси белгиланган у ёки бошқа 
тоифага тенглаштирилади.
Солиқни тўлашнинг кадастрли усулининг узига хос хусусияти сифатида 
шуни ажратиб кўрсатиш керакки, солиқнинг тўланиш пайти даромаднинг 
олиниши пайти билан асло боғлик бўлмайди, чунки бундай усулда мол-мулк 
унинг тахмин қилинадиган даромадлилигининг ташқи белгилари асосида 
баҳоланади. Кадастрли усулда шаҳарлар ва шаҳар қўрғонларида ер солиғи 
ставкаларини ишлаб чиқишга улар ҳудудини шаҳар айрим туманлари ерлари 
ҳамда инфратузилмасини иқтисодий баҳолаш қиймати бўйича комплекс 
тарзда баҳолаш асос қилиб олинган. 
Объектнинг ана шундай белгиларга асосланадиган ўртача да-
ромадлилиги унинг ҳақиқий даромадлилигидан жиддий фарқланиши 
мумкин, шунинг учун бундай усул кўп жиҳатдан тарихийлик тусига эга 
бўлиши мумкинки, ундан солиқ тизими унча ривожланмаган ҳолатда 
қўлланилади. 
Ўзбекистон Республикасида ер солиғи кадастли усулда ундирилади. 
Бунда ерларнинг унумдорлиги (бонитети) ҳисобга олинган ҳолдаги ер солиғи 
ставкалари Ўзбекистон Республикаси Президент қарори асосида хар йили 
янгидан тасдиқланади.
Иккинчи усулда солиқни солиқ субъектига даромадни тўлайдиган 
юридик шахс ҳисоблайди ва ушлаб қолади. Ишчининг иш хақидан,