Tошкент молия институти замонавий
Давлат бюджети дефицити
Download 92.11 Kb. Pdf ko'rish
|
молиявий глобаллашув
|
1.
Давлат бюджети дефицити. Давлат бюджети дефицитининг ЯИМга нисбати – 3% дан ошмаслиги керак. Бизга жаҳон тажрибасидан маълумки, давлат бюджети 3% камомаднинг мавжудлиги бу молия тизимининг самарасизлигини, давлат бюджети даромадларининг етарли шаклланмаганлигини, шунингдек молия механизмлари яхши фаолият юритмаслигини англатади. Ўзбекистон Республикаси давлат бюджети даромади ва ҳаражатларининг ЯИМдаги нисбатига эътибор қаратадиган бўлсак, йил якунларига кўра, иқтисодий ўсишнинг барқарор давом этиши туфайли бюджет ижроси 2017 йилгача профицит билан якунланган бўлса, 2018-2019-2020 йилларда давлат бюджети дефицит билан якунланди. Бюджет дефицитининг иқтисодиѐт ривожланиши учун нормал ҳолат деб қарайдиган бўлсак, ушбу мавжуд макроиқтисодий ҳолатни қониқарли баҳолаш мумкин. Давлат бюджети тушумларининг 1–2% гача атрофида режага нисбатан етишшмовчилиги меъѐрий ҳолат деб баҳоланган. Камомаднинг 3% дан ошиши салбий ҳолат бўлса, 8% дан ортиб кетиши эса иқтисодиѐтга реал хавф туғдиради. 2.Давлат ташқи қарзи. Давлат жами ташқи қарзларининг ЯИМга нисбатан улуши 30%дан ошмаслиги керак. Жаҳон тажрибасидан маълумки, ташқи қарзнинг ЯИМдаги улуши 30 %дан ошгандан кейин хавф сезила бошлайди. Бунда ташқи қарз туфайли давлат бюджетининг катта қисмини йўқотилиши ҳамда ташқи қарамликнинг ошиши кузатилади. Айнан ташқи қарзнинг ЯИМга нисбатини ортиши молиявий инқирознинг кучайишига таъсир этувчи асосий омил бўлиб ҳисобланади. 2020 йил мамлакатимизда ЯИМ 57,7 млрд долларни ташкил қилган бўлса, ташқи қарз 28 млрд долларни, ЯИМ га нисбатан ??? фоизни ташкил қилган. Ҳозирда 2021 йил март ҳолатига Ўзбекистон ташқи қарзи 30 млрд.доллардан ошди. Ўзбекистон ташқи қарзи 27 миллиард долларли чегарадан ўтди, бу ўсиш келгуси йилда ҳам кузатилади. 2020 йил декабрь ҳолатига кўра, Ўзбекистон ташқи қарзи 27,6 миллиард долларни ташкил этган. Шундан, 17,5 миллиард доллар қисми давлатнинг ташқи қарзи бўлиб, 10,1 миллиард доллар ташқи қарз хусусий сектор зиммасига тўғри келган. «Ташқи қарз – бирор-бир мамлакат бошқа мамлакатдан ѐки бошқа мамлакатдаги компаниялардан, банклардан, хусусий ташкилотлардан оладиган қарз ҳисобланади. Ташқи қарз икки турга бўлинади: давлат қарзи ва хусусий (корпоратив) қарз. Кўпинча бу иккисининг фарқини тушунмасдан умумий қарз ҳақида гап кетади. Бу нарса бир тарафдан тўғри. Аммо бошқа тарафдан унчалик тўғри эмас. Чунки Ўзбекистоннинг бир компанияси хусусий йўл билан, қайсидир соҳа бўйича, четдан қарз олган бўлса, қарз масъулияти ўша компаниянинг зиммасида бўлади», Ҳақиқатан, ҳукумат кафолати остида ѐки давлат олган қарзлар давлатнинг ташқи қарзлари ҳисобланади. Булар қўшилиб, яъни давлат қарзи билан хусусий капитал қарзи қўшилиб, умумий ташқи қарз тушунчасини ҳосил қилади. Айни пайтда, хусусий секторга хориждан жалб этилган қарзнинг 45 фоизи банк, 44 фоизи эса нефт- ѐқилғи секторига тўғри келади. Яъни расмийлар хусусий ташқи қарз сифатида кўраѐтган 10,1 миллиард долларнинг 86 фоизи давлат улушига эга йирик энергетика компаниялари ва банклар томонидан жалб этилган. Ҳужжатларда бу корпоратив қарз сифатида эътироф этилса ҳам, амалда бу давлат бошқаруви ва улуши билан фаолият олиб бораѐтган компаниялар қарзи ҳисобланади. «2022 йил учун Ўзбекистон Республикасининг Давлат бюджети тўғрисида»ги қонунига кўра, Ўзбекистон Республикаси номидан ва давлат кафолати остида жалб қилинган давлат қарзининг суммаси ялпи ички маҳсулотнинг йиллик прогноз кўрсаткичига нисбатан 60 фоиздан ошмаслиги белгиланган. Маълумки, ушбу қонунига мувофиқ 2022 йил давомида давлат ташқи қарзини жалб этиш бўйича имзоланадиган янги шартномаларнинг чегараланган ҳажми 4,5 млрд. доллар миқдорида белгиланган. |
