Toshkent shahar Toshkent

Toshkent shahar
Toshkent – O’zbekiston poytaxti va eng yirik shahar boʻlib, aholisi boʻyicha Markaziy eng yirik qadimiy shaharlardan biri hisoblanadi. Oʻzbekistonning shimoli-sharqiy qismida, Qozogiston bilan chegaraga yaqin qismda joylashgan boʻlib, maydoni 334,8 km² (129.3 ²) ni tashkil etadi. 2023-yilngning 1-iyulidagi maʼlumotlarga koʻra, Toshkent aholisi 2 995 000 nafar kishini (Oʻzbekiston aholisining qariyb 8 foizi) tashkil etadi. 2018-yilgi maʼlumotlarga koʻra, Toshkent shahrining YIMi $2,74 milliardni tashkil etadi va bu koʻrsatkich Oʻzbekistondagi eng katta YIMga ega shahar boʻlib kelmoqda.
Milodiy VIII asr oʻrtalarida islomiy taʼsir boshlangunga qadar, Toshkentga sugʻd va turkiy madaniyat taʼsir koʻrsatgan. 1219-yilda ChingizxonToshkentni vayron qilganidan soʻng, shahar qayta tiklandi va Buyuk Ipak yoʻlidan foyda koʻrdi. XVI-XVII asrlarda Toshkent Shayboniylar va Ashtarxoniylar davlati tarkibida boʻlgan. XVIII—XIX asrlardan boshlab ushbu shahar Qoʻqon xonligi tomonidan zabt etilgunga qadar, mustaqil shahar-davlatga aylangan edi. 1865-yilda Toshkent Rossiya imperiyasi tarkibiga kirdi hamda Turkiston general-gubernatorligi markazi boʻldi. Sovet davrida bu shahar butun Sovet Ittifoqining majburiy deportatsiyasi tufayli katta oʻsish va demografik oʻzgarishlarga guvoh boʻlgan. 1966-yilda boʻlgan Toshkent zilzilasi tufayli Toshkentning katta qismi vayron boʻlgan edi, biroq u namunali Sovet shahri oʻlaroq qayta qurilgan. Oʻsha paytda Toshkent Sovet Ittifoqining Moskva, Leningrad va Kiyev shaharlaridan keyin turadigan toʻrtinchi yirik shahar boʻlgan.
Hozirgi kunda, mustaqil Oʻzbekiston poytaxti sifatida, Toshkentda koʻp millatli aholi saqlanib qolgan, ular orasida etnik oʻzbeklar va qozoqlar koʻpchilikni tashkil qiladi. 2009-yilda Toshkentning 2 200 yilligi nishonlandi. Bu munosabat bilan shahar infra va transport tizimi yangilandi

Tabiati Toshkent shahrining tabiati ko‘p jihatdan uning geografik o‘rni, yon-atrofi yer yuzasining tuzilishi bilan bog‘liq. Shahar Farbiy Tyanshanning Qorjontov, Ugom, Piskom, Ko‘ksuv va Chatqol tizmalari orasidan oqib chiqadigan Chirchiq daryosi vodiysining o‘rta qismida, daryoning o‘ng tomonidagi past-baland tog‘ oldi tekisligida joylashgan. Bu hudud o‘zining tabiiy geografik sharoitiga ko‘ra shimoliy yarimshardagi subtropik cho‘llar zonasining Turon tabiiy geografik provinsiyasi tarkibiga kiradi.
Iqlimi Toshkent subtropik kontinental iqlim zonasida joylashgan. Togʻlarning yaqinligi sababli shaharga yiliga oʻrtacha 400 mm yogʻin tushadi, bu Oʻzbekiston gʻarbidagi tekis yarim choʻl va choʻllarga qaraganda ancha koʻpdir. O'tgan asrda yillik yog'ingarchilik miqdori 60 mm dan oshdi, bu atmosfera aylanishining o'zgarishi bilan ham, o'lchash usullarining o'zgarishi bilan ham bog'liq (1960-yillarda SSSRdagi ob-havo stantsiyalarida yomg'ir o'lchagichlar almashtirildi.

yog'ingarchilik o'lchagichlari va yomg'ir o'lchagichni namlash uchun tuzatishlar joriy etila boshlandi). Yog'ingarchilikning maksimal miqdori (802 mm) 1969-yilda, minimal (141 mm) 1917-yilda qayd etilgan. Eng qurgʻoqchil oylar iyul (4 mm yogʻingarchilik) va avgust (1 mm), eng nami mart (69 mm).

Yog'ingarchilik odatda yomg'ir (yiliga 98 kun), kamroq qor (27 kun) va ko'proq qor (14 kun) shaklida tushadi.
Toshkentda qor qoplami barqaror emas va qishda umumiy 32 kun davom etadi. Uning balandligi odatda bir necha sm, lekin ba'zi yillarda u 30-40 sm ga, yanvarda esa hatto 50 sm ga etadi.Tuman yiliga 17 kun, asosan noyabrdan martgacha (maksimal - dekabrda, 6 kun), momaqaldiroq kuzatiladi. Shuningdek, yiliga 17 kun (martdan avgustgacha, maksimal - may oyida, 5 kun).
Tog' tizmalari shaharni shimoldan qoplaydi, shuning uchun shimoliy havoning sovuq massalari bostirib kirishi sababli sovuqlar bu erda juda qisqa bo'ladi, garchi tozalash paytida harorat ba'zan -20 ° C va undan pastroqqa tushadi. Yozda tog' etaklarida quruq havo darhol qiziydi va harorat ko'pincha +35+40 °C ga etadi.
Shahar tarixidagi eng past harorat -29,5 °C (1930-yil 20-dekabr), eng baland +44,6 °C (1997-yil 18-iyul). Yozning 40 kunlik shamolsiz jazirama davri, ya'ni chilla deb nomlanuvchi Toshkent shahar madaniyatining ajralmas qismidir.
Bahor va kuz erta keladi. Bu, asosan, yaqin atrofda dengiz va okeanlar yo'qligi sababli shaharda havoning tez isib, tez sovishi bilan bog'liq. Ammo havoning past namligi soyada va tunda tezroq sovib ketishiga imkon yaratadi, bu esa issiqlikka yaxshiroq chidash imkonini beradi. Sochida (+14,2 ° C) va Toshkentda (+14,8 ° C) o'rtacha yillik harorat deyarli bir xil bo'lishiga qaramay, u Sochidan sezilarli darajada farq qiladi.