Тошкент тиббиет академияси 1-сонли факултет ва госпитал жарроҳлик кафедраси

Анатомик-физиологик маълумотлар:
Жигар ҳужайралари - гепатоцитлар
томонидан паренхимада ҳосил бўлган сафро кенгайган сегментал ўт йўллари ва каналлари
бўйлаб кетиб, чап ва ўнг жигар йўлларига киради, улар жигарнинг пастки юзаси
даражасида, умумий жигар йўлига бирлашади. Унга пуфак йўли тушгандан сўнг, уни
умумий ўт йўллари деб аталади, улар ўн икки бармоқли ичакка тушиш жойида панкреатик
канал билан бирлашиб, жигар-панкреатик ампулани ҳосил қилади.
Ушбу ҳудуд сфинктернинг мураккаб механизми билан жиҳозланган бўлиб, у
сафронинг ўн икки бармоқли ичакка узлуксиз ўтишига имкон беради, шу билан бирга
ичаклардан ўт йўлларига қайтарилишини олдини олади. Бундан ташқари умумий сафро
йўлининг сфинктери (панкреатик йўл билан қўшилмасдан олдин жойлашган;) ва
ампуланинг сфинктери (Одди сфинктери) ажратилади. Умумий ўт йўли супрадуоденал,
ретродуоденал, ошқозон ости бези орқа ва интрамурал қисмларга бўлинади. Ўт
пуфагининг девори учта мембранадан иборат: шиллиқ қават, мушак ва сероз. Ўт пуфаги
шиллиқ қавати кўплаб бурмалар ҳосил қилади. Пуфакчанинг бўйни минтақасида ва пуфак
йўлининг бошланғич қисмида спирал клапан ҳосил қилади (Гейснер клапанлари). Пуфак
йўлининг дистал қисмида шиллиқ қаватдаги бурмалар ва силлиқ мушак толалари
тўпламлари Люткенс сфинктерини ҳосил қилади. Мушаклар тўпламлари орасида
жойлашган шиллиқ қаватнинг кўп қирраларига Рокитанский-Ашофф синуслари дейилади.
Жигарнинг сероз мембранасида, ўт пуфаги соҳасида, ўт пуфагининг йўли билан алоқа
қилмайдиган аберрант жигар йўллари жойлашган. Ўт пуфагини жигар қисмидан ажратиш
пайтида уларга зарар етказилиши, сафро оқишига олиб келиши мумкин.
Ўт пуфаги жигарнинг пастки юзасида, 3-4 сегментлари орасидаги кичик чуқурликда
жойлашган бўлиб, унинг катта қисми қорин парда билан қопланган. Ўт пуфагининг туби,
танаси ва бўйни фарқланади, бўйин қисми пуфак йўлига ўтади, унинг бўшлиғида шиллиқ
қаватнинг спирал бурмаси аниқланади - Гейснер қопқоғи.
Жигар, ўт пуфаги ва сафро йўлларини артериал қон билан таъминлаш умумий жигар
артериясидан, у ўз навбатида қуёш чигали артериясидан чиқади, жигар хусусий артеряси
жигар дарвозаси сохасида иккита шохга бўлинади - ўнг ва чап жигар артериялари.
Ўт пуфаги пуфак артерияси оқали қон билан таъминланади, бу 90% ҳолларда ўнг
жигар артериясидан чиқади ва пуфак ва умумий жигар йўллари билан биргаликда Кало
учбурчагини ҳосил қилади.
Ўт йўллари лимфа тизими кенг лимфа томирлари тармоғи билан ифодаланади. Катта
лимфа йўли ўт пуфагининг шиллиқ қавати остида жойлашган. Ундан лимфа ўт
пуфагининг бўйин қисмида жойлашган лимфа тугунлари орқали чиқарилади. Ўт йўллари
тизимидан барча лимфа аорта лимфа тугунларига ва у ердан кўкрак лимфа каналига
киради. Бундан ташқари, ўт пуфагининг лимфа томирлари ва ошқозон ости бези лимфа
томирлари ўртасида яқин алоқа мавжуд.
Ўт йўлларини иннервация қилиш қуёш чигали олд ва орқа тугунларидан келадиган
вагус ва симпатик нервларнинг тармоқлари томонидан амалга оширилади.
Жигар томонидан чиқарилган сафро экстрагепатик сафро йўлларига киради. Жигар
томонидан ўтнинг ўртача оқими 40 мл/мин. Ўн икки бармоқли ичак катта сўрғичи
ампуласида жойлашган Одди сфинктерининг овқатланиш ўртасида ёпиқ бўлганлиги
сабабли, сафро ўт пуфагига киради, у ерда унинг контцентратцияси содир бўлади. Ўн
икки бармоқли ичакнинг шиллиқ қаватига озиқ-овқат таъсири натижасида Одди
сфинктерининг бўшашиши ва ўт пуфаги деворининг сиқилишини келтириб чиқаради.
Натижада сафро ўн икки бармоқли ичакка чиқарилади. Озиқ-овқат массалари ўн икки
бармоқли ичакдан эвакуация қилинганида, Одди сфинктерининг мушаклари қисқаради ва
сафро яна ўт пуфагини тўлдиришни бошлайди. Кунига 1 литргача сафро ичакларгатушади.