Toshkent tibbiyot akademiyasi 2-davolash ish fakulteti 110’’A’’-guruh talabasi

ц / ps . Bu tushunchadan foydalangan holda Reynolds sonini quyidagi ko‘rinishda ifodalash mumkin: Re ~ v ■ D / v (917) Kinem atik qovushqoqlik birligi sekundiga kvadrat metr (m2!s) SGS sistemasida stoks ular orasidagi bog’lanish: 1 St=10-4m2\s.Suyuqlik yoki gazlar oquvchanligiga ichki ishqalanish kuchlarining ta’sir xarakterini kinematik qovushqoqlik dinamik qovushqoqlikka nisbatan toiaroq hisobga oladi. Masalan, 0°C da suvning qovushqoqligi havonikidan taxminan 100 marta katta, lekin suvning kinematik qovushqoqligi havonikidan 10 marta kichik, shu sababli qovushqoqlik havoning oqimiga suvga qaraganda ko‘proq ta’sir ko‘rsatar ekan. (9.17) dan k o ‘rinadiki, suyuqlik yoki gazning oquvchanligi ahamiyatga olarli darajada trubalarning oicham iga bogiiq. Keng trubalarda uncha katta boim agan tezliklarda ham turbulent oqim yuz berishi mumkin. M asalan, 16° haroratda diam etri 2 mm boigan trubada suvning oqish tezligi 127 sm/s dan ortiqroq b o ig an d a, 2 sm diametrli trubada esa tezlik taxm inan 12 smls boigandayoq turbulent oqim vujudga keladi. Bunday oicham li trubalarda qonning oqishi tezligi 50 sm/s boigandayoq turbulent oqim yuz berishi lozim edi, lekin am alda 2 sm diam etrli trubada turbulent oqim ancha kichik tezliklardayoq yuz beradi. Arteriyalarda qon oqishi normal bo‘lganda laminar oqim bo‘lib, klapanlar yaqinida esa biroz turbulent oqim vujudga keladi. Patologiyada qonning qovushqoqligi normadan kichik bo‘lganda Reynolds soni kritik qiymatidan oshib ketadi va harakat turbulent bolib qoladi. Turbulent oqim suyuqlikning oqishida qo'shimcha energiya sarf bo'lishiga olib keladi, qonning bunday oqishida esa yurakning qo'shimcha ish bajarishga olib keladi. Qonning turbulent oqim paytida hosil bo'lgan shovqin esa kasalliklarni diagnostika qilish m aqsadlarida ishlatilishi mumkin. Bunday shovqinlar yelka arteriyalari qon bosimini o'lchab ko'rishda eshitiladi. Havoning burun bo'shlig'ida normadagi oqim laminar bo'ladi. Lekin yallig'lanish yoki norm adan qandaydir boshqa chetlanishlar yuz berganda havoning oqimi turbulent bo'lib, nafas olish sistemasi muskullarining qo'shimcha ish bajarishiga olibkeladi. Reynolds soni o'xshashlik kriteriyadir. Gidro- va aerodinamik sistemalami, xususan qon aylanish sistemalarini moddalashtirishda Reynolds soni model uchun ham asl nusxanikidek bo'lishi shart, aks holda ular orasida moslik bo'lmaydi. Bu suyuqlik yoki gazlaming o'zida harakat qilayotgan jism atrofini aylanib o'tishini modellashtirishga ham taalluqlidir. (9.17) tenglamadan ko'rinib turibdiki, model o'lchamlarining asl nusxa o'lchamlariga nisbatan kamaytirilishi, gaz yoki suyuqlik modeli oqim tezligini oshirish yoki kinematik qovushqoqligini kamaytirish bilan kompensatsiyalanishi lozim. Laminar oqim (lot. lamina — plastinka, qatlam) — suyuqlik yoki gazning tartibli (qatlamli) aralashmasdan oqishi. Laminar oqimda suyuqlik yoki gaz oqimga nisbatan parallel ravishda qatlam-qatlam boʻlib siljiydi. Suyuqlik yoki gazlarning kichik tezlik bilan oqishi, oʻta qovushoq suyuqliklarning oqishi, shuningdek, kichik hajmdagi jismdan suyuqlikning ohista oqib oʻtishi va boshqalar laminar oqimga misol boʻladi. Suyuqliklarning ingichka (kapillar) naydan oqish paytida, podshipnikdagi moy qatlamida, jism sirtidan suyuqlik yoki gaz oqib oʻtayotganda shu sirt yaqinida hosil boʻluvchi chegara qatlamlarda va boshqalarda laminar oqimni kuzatish mumkin. Suyuqlik yoki gazlarning harakat tezligi osha borib, vaqtning maʼlum paytida laminar oqim tartibsiz turbulent oqimga aylanadi.
Suyuqliklarning naydagi laminar oqimini kuzatish uchun ingliz fizigi Osborne Reynolds katta bakdagi suyuqlikni uzun shisha nay orqali, kichik tezlik bilan oqizgan. Shu naydagi suyuqlikka rangli suyuqlik qoʻshib, ohista oqizilganda, rangli suyuqlik nay boʻylab rangsiz suyuqlikka aralashmasdan yoʻnaladi. Naydagi suyuqlik oqimining tezligi oshirilsa, maʼlum tezlikdan keyin rangli suyuqlik rangsiz suv qatlamlari bilan aralashib ketadi, yaʼni suyuqlikning laminar harakati yoʻqolib, oʻrniga tartibsiz — turbulent harakat paydo boʻla boshlaydi. Suyuqlikning oqish maromi Reynolds soni Re bilan belgilanadi. Laminar harakat Re ning biror qiymatida (kritik qiymati Re da) buziladi. Re < Rekr boʻlganda laminar oqim, Re > Rekr boʻlganda esa turbulent oqim roʻy beradi. Naydagi suyuqlikning qovushoq laminar oqimi Poiseuille qonuni orqali aniqlanadi. Laminar oqim gidrotexnikada hisobga olinadi.