Toshkent Tibbiyot Akademiyasi Kafedra: Biologik kimyo

Protein sintezi ikki bosqichdan iborat - transkripsiya va translatsiya.

• I. Transkripsiya (qayta yozish) - RNK molekulalarining biosintezi, matritsa sintezi printsipiga ko'ra DNK molekulalarida xromosomalarda amalga oshiriladi. Fermentlar yordamida barcha turdagi RNKlar (mRNK, rRNK, tRNK) DNK molekulasining (genlarning) tegishli bo'limlarida sintezlanadi. 20 xil tRNK sintezlanadi, chunki oqsil biosintezida 20 ta aminokislotalar ishtirok etadi. Keyin mRNK va tRNK sitoplazmaga chiqadi, rRNK ribosoma subbirliklariga birlashadi, ular ham sitoplazmaga chiqadi.

II. Tarjima (transmissiya) - oqsillarning polipeptid zanjirlarining sintezi ribosomalarda amalga oshiriladi. U quyidagi hodisalar bilan birga keladi

• 1. Ribosomaning funksional markazi - mRNK va ribosomalarning ikkita bo'linmasidan iborat FCR hosil bo'lishi. PCRda har doim ikkita triplet (olti nukleotid) mRNK mavjud bo'lib, ikkita faol markazni hosil qiladi: A (aminokislota) - aminokislotalarni aniqlash markazi va P (peptid) - aminokislotalarni peptid zanjiriga biriktirish markazi.
• 2. tRNKga biriktirilgan aminokislotalarning sitoplazmadan PCRga o'tishi. Faol A markazida tRNK antikodoni mRNK kodon bilan o'qiladi; komplementarlik holatida ribosomaning mRNK bo'ylab bir tripletga oldinga siljish (sakrash) uchun signal bo'lib xizmat qiladigan bog'lanish paydo bo'ladi. Natijada “rRNK va tRNK ning aminokislota bilan kodoni” kompleksi P ning faol markaziga o‘tadi, u yerda aminokislotalar peptid zanjiriga (oqsil molekulasi) biriktiriladi. Keyin tRNK ribosomani tark etadi.
• 3. Peptid zanjiri translatsiya tugaguniga qadar uzayadi va ribosoma mRNKdan sakrab chiqadi. Bir vaqtning o'zida bir mRNKga bir nechta ribosomalar (polisomalar) sig'ishi mumkin. Polipeptid zanjiri endoplazmatik retikulum kanaliga botiriladi va u erda ikkilamchi, uchinchi yoki to'rtlamchi tuzilishga ega bo'ladi.

Bakterial toksinlar

• Toksinlar — mikroorganizmlarning hayot faoliyatida hosil boʻladigan zaharli moddalar. Hayvonlar va odam organizmiga tushganda ularni kasallantirish yoki halok qilish xususiyatiga ega. Bakteriyalar paydo qiladigan T. ancha toʻla oʻrganilgan. Bakterial T. ekzotoksinlar (bakteriyalar toksinni tashqi muhitga ajratib chiqaradi) va endotoksinlarga (ular bakteriyaning struktura komponenti boʻlib, bakteriya hujayralari yemirilganidan keyin atrofmuhitga tarqaladi) boʻlinadi. Ekzotoksinlar va endotoksinlar oʻz xususiyatlariga koʻra bir-biridan farq qiladi. Ekzotoksinlar juda zaharli. Tozalangan T. bir necha yuz marta faol boʻladi. Ekzotoksinlarning organizmga taʼsiri maʼlum yashirin davrdan soʻng yuzaga chiqadi. Endotoksinlar ancha tez taʼsir qiladi, lekin ularning zaharliligi ekzotoksinlarnikicha emas. Koʻpchilik ekzotoksinlar 60—80° da 10—20 min.da parchalanadi. Endotoksinlar issiqqa juda chidamli — ancha yuqori trada yoki uzoq vaqt qaynatilganda parchalanadi. T. muzlatilganda va muzdan tushirilganda kuchi qirqilmaydi. Ular quritilgan holatda ham yaxshi saqlanadi. Formalin va issiq taʼsirida ekzotoksinlarning zaharlilik xususiyati yoʻqoladi, biroq bunda immunitetning kuchaytirish xususiyati saklanib qoladi. Bir qancha infeksion kasalliklarning oldini olish va davolashda qoʻllanadigan anatoksinlarni olish shunga asoslangan.