Toshkent Tibbiyot Akademiyasi pediatriya fakulteti 103-''B'' guruh talabasi
Download 353.43 Kb. Pdf ko'rish
|
1 2
Bog'liqПрезентация 11
- Bu sahifa navigatsiya:
- Document Outline
|
Skeletning
koʻndalang yoʻlli muskul toʻqimasi asosini uzun, koʻp yadroli qora va oq disklardan iborat tolachalar tashkil etadi. Tolachalar silindr shaklda boʻlib, uchlari yumaloq, ayrimlariniki tarmoqlangan. Ularning uzunligi 100 mm dan 12 sm gacha. Diametri bir necha mikrondan — 100 mk gacha. Har bir tolacha pardasarkolemma bilan oʻralgan. Sarkolemma uch qavatdan tashkil topgan: 1) ichki qavatning qalinligi 50 — 100 A; 2) oʻrta yoki oraliq qavatining qalinligi 150 — 250 A; 3) tashqi bazofil qavatining qalinligi 300 — 500 A. Har bir muskul tolasiga ustki tomondan toʻrsimon shaklda prekollagen tolachalari kelib tutashadi. Ularni ustki tomondan esa bazal membrana yopib turadi. Ingichka fibrillalardan tashkil topgan bazal membrana amorf modda yordamida bir — biri bilan yopishib, muskul tolasi atrofida joylashuvchi biriktiruvchi toʻqima kollagen va argirofil tolachalari bilan tutashadi. Shunday qilib har bir muskul tolachasi oʻziga tegishli biriktiruvchi toʻqimadan iborat qavat bilan oʻralib turadi. Bu qavatga endomizium deyiladi. Bir nechta shunday endomiziumlar yigʻilib bitta tutam hosil qiladi va ularni ham biriktiruvchi toʻqimadan iborat ikkinchi bir yangi parda oʻrab oladi. Bu pardaga perimizium deyiladi. Bitta yoki bir nechta muskulni oʻrab turgan pardaga epimizium nomi berilgan. Biriktiruvchi toʻqima orqali har bir muskul tolachalariga qon tomirlar bilan nerv shoxobchalari kirib kelgan. Koʻndalang yoʻlli muskul tolachalari odatda koʻp yadroli boʻlib, yadrolarining soni oʻntadan yuztagacha boʻlishi mumkin. Yadrolar odatda tolachalarning periferik qismiga joylahgan. Yadro va protofibrillalar atrofidagi boʻshliqni sitoplazma toʻldirib turadi. Bu muskullarda myoglobin koʻp boʻlib, ularga tez harakatlanadigan muskullar kiradi. Masalan kolibri nomli qushning qanot muskullari tez harakatlanadigan muskullar jumlasidandir. Bu qush juda kichik boʻlib, uzunligi 5-21 sm, vazni 2-10 g, juda tez uchadi. Baʼzilari bir sekundda 78 martagacha qanot qoqadi, uchish tezligi soatiga 50 km, bir nuqtada uchib turishi ham mumkin, orqaga ham ucha oladi. Muskul toʻqimasining boshqa toʻqimalardan farqi shundaki, evolutsiya jarayonida kamdan — kam hollarda boshqa toʻqimaga aylanadi. Masalan, bunday hodisani baliqlarning muskul toʻqimasida koʻrish mumkin, Evolutsiya jarayonida baliqlarning muskul toʻqimasi qisqarish xususiyatiga ega boʻlgan toʻqimaga emas, balki elektr energiyasini akkumulyatsiya qilish xususiyatiga ega boʻlgan toʻqimaga aylanadi, yaʼni yangi funksiya membrane sistemalarining oʻzgarishi va gipertrofiyalanishi asosida yuzaga keladi Oq muskullarda myoglobin kam. Ular ham kam harakat qiladi. Masalan tovuq qanotining muskullarida qizil muskul tolachalari qon tomirlariga ancha boy, oq muskullarda esa aksincha juda oz boʻladi. Koʻndalang muskul tolachalari quidagi komponentlardan tashkil topgan: 1. Qisqaruvchi aparat. Bunga miofibrillalar kiradi. 2. Tayanch aparati. Bunga plazmolemma, bazal membrana, tartibli joylashgan mio va protofibrillalar, biriktiruvchi toʻqimadan iborat pardalar, bundan tashqari miodibrillalarda uchraydigan koʻndalang joylashagn qora va oq (anizatrop va izotrop) disklar hamda ular oʻrtasidan oʻtgan telofragma va mezofragmalar kiradi. 3. Trofik apparat. Bunga sarkoplazma organoidlari, mitoxondriyalar (muskul tolachalarida ularni sarkoplazma deyiladi), Golji kompleksi va endoplazmatik toʻr kiradi. 4. Nerv aparati. U nerv uchlaridan tashkil topgan savatcha va nerv-muskul retseptorlaridan tashkil topgan. Inson tanasida suyaklar va boshqa tuzilmalarni harakatga keltiradigan 600 dan ortiq skelet mushaklari mavjud. Skelet muskullari asab tizimining ixtiyoriy xabarlariga javoban qisqarish va boʻshashish orqali suyaklarga biriktiriladi va harakatlanadi. Skelet muskul toʻqimasi chiziqli koʻrinishga ega boʻlgan muskul tolalari deb ataladigan uzun hujayralardan iborat. Muskul tolalari qon tomirlari bilan taʼminlangan va motor neyronlari tomonidan innervatsiya qilingan toʻplamlarga boʻlinadi. Silliq muskul butun tanadagi ichi boʻsh organlarning devorlarida joylashgan. Silliq muskullar qisqarishi — bu vegetativ asab tizimi orqali silliq mushak toʻqimalariga oʻtadigan impulslar tomonidan qoʻzgʻatiladigan ixtiyoriy harakatlar. Silliq muskul toʻqimalarida hujayralarning joylashishi katta elastiklik bilan qisqarish va boʻshashish imkonini beradi. Siydik pufagi va bachadon kabi organlarning devorlaridagi silliq muskul bu organlarning kengayishiga va kerak boʻlganda boʻshashishiga imkon beradi. Ovqat hazm qilish kanalining silliq muskullari (ovqat hazm qilish trakti) yutilgan oziq-ovqat va ozuqa moddalarini harakatga keltiradigan peristaltik toʻlqinlarni osonlashtiradi. Koʻzning silliq muskullari ob’ektivni diqqat markaziga aylantirish uchun linza shaklini oʻzgartiradi. Arteriya devorlariga qonni tanadan oʻtkazish uchun boʻshashadigan va qisqaradigan silliq muskullar kiradi. Insonning koʻp organlarining devorlari avtomatik ravishda qisqaradi va boʻshashadi. Umurtqasi hayvonlar organizmida ham umurtqali hayvonlarnikidek muskullar har xil boʻladi. Ular bajaradigan vazifasiga, mikroskopik tuzilishiga va qayerga joylashganiga qarab farq qilinadi. Ularning ham hujayralari tarkibida trofik, qisqartiruvchi elementlar boʻladi. Chunonchi, trofik elementlardan mitoxondry, Golji kompleksi, endoplazmatik toʻr elementlari, yadro va ayrim hujayra kiritmalarida glikogen bor, hujayralarning qisqarishini taʼminlovchi elementlardan miofibrillalar, yoki protofibrillalar mavjud. Ularning yoʻgʻonligi 50- 200 A ga teng, ayrimlari 1000 A ga teng. Umurtqasiz hayvonlarning muskul toʻqimasi uch xil: silliq muskul toʻqimasi, yoʻlli muskul toʻqimasi, oraliq yoki ikki yoqlama qiyshiq chiziqli muskul toʻqimasi boʻladi. Document Outline
Download 353.43 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|
1 2