Toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

SeysmonastikaO'simliklarning bunday harakati uchun jismoniy aloqa va mexanik buzilishlar, masalan, silkinish, yomg'ir tomchilari va boshqalar javobgardir. Stigmalar, stamens va barglar seysmonastiyaga uchraydi. Mimoza pudica barglari teginishga javoban buklanadi. Bu o‘simlikning har xil tebranishlarganisbatan javob qaytarishidir. Masalan, uyatchan mimozaning bargigasalgina ta’sir etilsa, u darhot shalpayib osilib qoladi, ya’ni bo‘g‘imlarningustki va pastki yarmida turgor holat o‘zgaradi. Shuningdek, kliverkislitsa chivin ovlovchi veneriva o‘simliklarida ham seysmonasyikharakatlar mavjud. Bularning barchasi tashqi ta’sir tufayli hujayralardagiturgor holatining o’zgarishidir. Vaqto’tgandan keyin yana torgor holatini tiklaydi Bu o’simliklarning o’ziga xos himoya vazifasini bajaruvchi harakatlanishidir.


1.2.10-rasm Seysmonastiya
O'simliklarning turg'un tabiati ularni o'rab turgan muhitga o'ziga xos moslashishni ta'minladi. Evolyutsiya jarayonida o'simliklar o'zlarining funktsional yoki tuzilish xususiyatlarini o'zgartirish orqali omon qoldilar. Hayvonlar harakatchan bo'lib, sharoitlarini ma'lum darajada o'zgartirishi mumkin, ammo o'simliklarning miyasi, asab tizimi yoki mushaklari yo'q. Biroq, o'simliklar statik emas; ular turli xil ekologik ogohlantirishlarga javob berishga qodir. Ular ichki va tashqi ogohlantirishlarga javoban turli xil makroskopik va mikroskopik harakatlarni amalga oshiradilar.

Fotonastiya - bu o'simlikning yorug'lik stimuliga vaqtinchalik javobidir. O'simliklar - tashqi ogohlantirishlar mavjudligiga reaktsiya berishga qodir tirik mavjudotlar. Fotonastiya holatida bu stimullar faqat yorug'lik manbai bilan tashqi aloqadan kelib chiqadi. Botanika ma'lumotlariga ko'ra, nastiya o'simlikning vaqtincha harakatlanishi deb ta'riflanadi, bu erda o'simlikning ayrim organlari tashqi agent mavjudligiga reaktsiya beradi. Aytishlaricha, bu vaqtinchalik harakat, chunki o'simlik tashqi stimul bilan aloqani yo'qotgandan so'ng o'z holatini tiklaydi. Fotonastiyaning o'ziga xos holatida yorug'lik stimulidan oldin reaksiyaga kirishadigan o'simliklarning ikki xil guruhi mavjud. Ba'zilar shafaq paytida yoki kunning o'rtalarida, boshqalari esa faqat peshindan keyin yoki kechaning boshida munosabatda bo'lishadi. Hayotiy tsikli fotonastiyaga bog'liq bo'lgan o'simliklar qorong'i joyda joylashtirib, o'zlarining biologik soatlarini o'zgartiradilar. Buning sababi shundaki, o'simliklar o'zlarining tsiklini qabul qilgan kun yorug'ligiga qarab tartibga soladilar. Ushbu yorug'lik soatlarini olishni to'xtatgandan so'ng, ular barglarini ochish va yopish chastotasini o'zgartiradilar. Fotonastiya natijasida hosil bo'lgan o'zgarishlar qayta tiklanadigan va vaqtinchalik. Uning kuchi qo'llaniladigan yorug'lik stimulining intensivligiga qarab o'zgaradi. Ba'zi hollarda nurning mavjudligi o'simliklarning ochilishini keltirib chiqaradi va ushbu stimulning etishmasligi ularning yopilishiga olib keladi. Biroq, bu hodisa teskari tarzda sodir bo'lishi mumkin. Shu tarzda, kun davomida ochilishi kerak bo'lgan ba'zi gullar qanday qilib osmon kulrang yoki bulutli bo'lganda yopiq qolishini ko'rishingiz mumkin. Bundan tashqari, agar bu o'simliklardan biri qorong'i xonaga joylashtirilsa, uning biologik soati katta ta'sirga ega bo'lar edi va gulbarglarning ochilish va yopilish tsikli kunlar o'tishi bilan asta-sekin o'zgarib borardi.
Kungaboqar fotonastiyaning yaxshi namunasidir, chunki gulning yo'nalishi yorug'lik paydo bo'lishiga qarab o'zgaradi. Ushbu turdagi gullar har doim o'zini quyosh nuriga ko'proq ta'sir qiladigan tarzda joylashtirishga intiladi.Shu sababli kungaboqar quyosh nurlari bo'lmaganda barglarini pastga tushirib yuborgani uchun tunda uxlaydi, deyishadi. Gul kun davomida ochilganda yoki harakatlanayotganda, ijobiy fotonastiya haqida gapiradi. Dondiego kechasi kungaboqardan farqli o'laroq, ertalabki shon-sharaf salbiy fotonastiyani keltirib chiqaradi, chunki uning harakati quyosh nuri bo'lmagan joyda sodir bo'ladi. Shu tarzda, gul shom tushganda yoki tun tushganda bir marta barglarini ochadi.