Toshpo’latov Shuhrat baxtiyorovich Urug’li meva bog’lari zararkunandalarining biologik xususiyatlari va ularga qarshi ekologik tozza kurash choralari

TABIIY 

POPULYATSIYALARDAN 

FOYDALANISH.      Ma‟lumki  biologik  usul  birinchi  galda  zararkunandaning 

tabiiy kushandalari faolyatidan foydalanishga asoslangan. Tojikiston Zoologiya va 

parazitologiya  innstituti,  O‟rta  osiyo  o‟simliklarni  himoya  qilish  ilmiy-tadqiqod 

instituti  O‟zbekiston  Fanlar  akademiyasi    Zoologiya  va  parazitologiya  instituti 

olimlarining tadqiqodlarida tasdiqlanganidek paxta maydonida yetarlicha miqdorda 

entomofag  va  akarifaglar  mavjud  bo‟lganda  ximyaviy  kurash  choralarini 

qo‟llamaslik mumkin. M N Narziqulovning ma‟lumotlariga qaraganda, qora beda 

biti  g‟o‟zaga  ikki  ball  darajada  tushganda  va  har  100  tup  o‟simlikda  50-70  da 

entomofag,  asosan  lichinkalar  koksiyellid    qo‟ng‟izlari  hamda  oltinko‟z 

lichinkalari bo‟lganda ximyaviy dorilash o‟tkazmaslik mumkin.  Bu holda foydali 

biologik  agentlar  zararkunanda  nufuzini  zararsiz  darajada  tutib  tura  oladi.  Bordi-

yu, poliz, kata g‟o‟za shirasi va o‟gimchakkana g‟o‟zaga ikki bal darajada tushgan 

bo‟lsa, har 100 tup o‟simlikda kamida 170-200 ta entomofag bo‟lgandagina zaharli 

ximikatlar  qo‟llanmaydi.  Yozda  iyyunning  ikkinchi  yarmida  o‟rta  tolali  g‟o‟za 

navining  xar  100  tupida  8-12  ta  ko‟sak  qurti  topilganda  va  agar  o‟shancha  tup 

---

33 

 

o‟simlikda  200-250  ta  entomofag  bo‟lganda  ximikat  ishlatilmaydi.  G‟o‟zaga 

ko‟sak qurti, shira va o‟rgimchakkana bir yo‟la tushganda har 100 tup o‟simlikda 

250-300 dan ziyod entomofag bo‟lishi zararkunanda nufuzini kamaytirib turadi.[4]. 

   O‟rta  osiyo  o‟simliklarni  himoya  qilish  ilmiy-  tadqiqod  instituti  va  Fanlar 

akademiyasi  Zoologiya  va  parazitalogiya  institutining  ma‟lumotlariga  ko‟ra, 

himoya  choralari  ko‟rilmagan  taqdirda,  shira,  o‟rgimchakkana  va  ularning  tabiiy 

kushandalari  miqdorining  quyidagi  maqbul  nisbatlari  tafsiya  yetiladi.  Bahorgi 

mavsumda shira afidofaglarning (entomofagning o‟ljaga )nisbati – 1:15, yozda esa 

-1:25.  O‟rgimchakkana  uchun  –bahorda  (akarifagning  o‟ljaga  nisbati  1:50,  yozda 

yesa  1:25.  Kuzgi  va  boshqa  kemiruvchi  tunlamlar  uchun  entomafagning 

zararkunandaga nisbati ) 1:10, g‟o‟za tunlami uchun 1:5 bo‟lishi kerak.  

  Ma‟lumki, 

mu‟ayyan  ekologik  sharoitlarda  tabibatdagi  entomofaglar 

zararkunandalar  nufuzini  o‟zlari  mustaqil  iqtisodiy  zararsiz  holatda  tutib  tura 

oladilar.  Biroq  paxta  ekosistemalarida  bunday  muvozanat  hamma  vaqt  ham  ro‟y 

beravermaydi.  Shu  boisdan  ham  tabiatdagi  entomofaglarni  saqlash  uchun  unga 

mavsumiy  kolonizasiya  bilan  yoki  biolabaratoryalarda  urchitilgan  entomofaglarni 

vaqti-vaqtida chiqarib turish yoki mikrobiologik priparatlar qo‟llash bilan yordam 

berish zarur.