Tovushlar haqida Jarangli –jarangsiz jutliklar
Musannif: Sardor Ergashev
Download 31.97 Kb.
|
urg\'u, f.hodisalar
Musannif: Sardor Ergashev
QUYIDAGI QO’SHIMCHALAR ASOSGA QO’SHILIB FONETIK O’ZGARISHGA XIZMAT QILADI. 1. –a qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush tushishi, almashishi va ortishiga sababchi bo’ladi: son+a=sana, ot+a=ata, yosh+a=yasha, o’yin+a=o’yna, qiyin+a=qiyna, jiz+a=jizza. 2. –q qo’shimchasi asosga qo’shilib, tovush almashishi, tovush orttirilishiga sababchi bo’ladi: sovi+q==sovuq, bo’ya+q=bo’yoq, so’ra+q=so’roq, tara+q=taroq, achi+q=achchiq, sasi+q=sassiq. 3. –k qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush almashishiga sababchi bo’ladi: chuchi+k=chuchuk. 4. –uq qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush tushishiga sababchi bo’ladi: buyur+uq=buyruq. 5. –ar qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush tushishiga sababchi bo’ladi: qizil+ar=qizar. 6. –il qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush tushishi, orttirilishiga sababchi bo’ladi: ayir+il=ayrildi, qayir+il=qayrildi, de+il=deyildi. 7. –sh qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush orttirilishiga sababchi bo’ladi: de+sh=deyishdi, ye+sh=yeyishdi. 8. –ar qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush tushishiga sababchi bo’ladi: qizil+ar=qizar. 9. –la qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush almashishi, tovush tushishi, tovush orttirilishga sababchi bo’ladi: ong+la=angla, yig’i+la=yig’la, ega+la=egalla. 10. –ta qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush almashishiga sababchi bo’ladi: bir+ta=bitta 11. –i qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush tushishi, tovush almashishi, tovush orttirilishiga sababchi bo’ladi: burun+i=burni, ko’ngil+i=ko’ngli, singil+i=singli, buloq+i=bulog’i, terak+i=teragi, haq+i=haqqi. 12. –ay qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush tushishi hamda bir vaqtning o’zida tovush tushishi va tovush almashishiga sababchi bo’ladi: past+ay=pasay, sust+ay=susay, sariq+ay=sarg’ay. 13. –ni, -ning, -niki qo’shimchalari asosga qo’shilib tovush tushishiga sababchi bo’ladi: men+ni=meni, sen+ning=sening, men+niki=meniki. 14. –ov, -ala qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush tushishiga sababchi bo’ladi: ikki+ala=ikkala, olti+ov=oltov, yetti+ov=yettov. 15. –ma qo’shimchasi sifatdoshning –ar qo’shimchasiga qo’shilganda r tovushini – tovushiga almashtiradi: aytar+ma=aytmas. 16. - illa qo’shimchasi asos tarkibida u yoki v tovushi bo’lsa, qo’shimcha –ulla shakliga almashadi: vov+illa=vovulla, shov+illa=shovulla, gurs+illa=gursulla. Eslatma: asos tarkibida u yoki v tovushi bo’lmasa –illa qo’shimchasi o’zgarmaydi:chirilla. 17. –ga, -da, -dan kelishik qo’shimchalari u, bu, shu olmoshlariga qo’shilib tovush orttirilishiga sababchi bo’ladi: u+ga=unga, bu+da=bunda, shu+dan=shundan. 18. –aqa qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush ortishiga sababchi bo’ladi: shu+aqa=shunaqa, bu+aqa=bunaqa. 19. –day, -dek qo’shimchalari asosga qo’shilib tovush orttirilishiga sababchi bo’ladi: bu+day=bunday, shu+day=shunday. 20. –cha qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush orttirilishiga sababchi bo’ladi: shu+cha=shuncha, bu+cha=buncha. 21. –iy qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush orttirilishiga sababchi bo’ladi: his+iy=hissiy, tib+iy=tibbiy. 22. –v qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush almashishiga sababchi bo’ladi: o’qi-uv=o’quv, sayla+v=saylov, tani+v=tanuv, aya+v=ayov. 23. –qi qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush almashishiga sababchi bo’ladi: sayra+qi=sayroqi, o’yna+qi=o’ynoqi. 24. –ga qo’shimchasi so’zning oxiri k yoki q tovushi bilan tugagan so’zlarga qo’shilsa, -ga qo’shimcha –ka, -qa shakliga almashadi: terak+ga=terakka, buloq+ga=buloqqa. 25. –gan qo’shimchasi so’zning oxiri k, q tovushlari bilan tugagan so’zlarga qo’shilganda –gan qo’shimchasi –kan, -qan shakliga almashadi: ek+gan=ekkan, chiq+gan=chiqqan. 26. –i egalik qo’shimchasi k, q tovushi bilan tugagan so’zlarga qo’shilganda k ni g ga, q ni g’ tovushiga almashtiradi: bilak+i=bilagi, so’roq+i=so’rog’i. 27. –i, -im, -ing egalik qo’shimchalari ko’ngil, singil, burun kabi so’zlarga qo’shilganda tovush tushishiga sababchi bo’ladi: ko’ngil+i=ko’ngli, burun+im=burnim, ko’ngil+ing=ko’ngling. 28. –vchi qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush almashishiga sababchi bo’ladi: o’qi+vchi=o’quvchi. 29. –os qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush orttirilishiga sababchi bo’ladi: shar+os=sharros, uv+os=uvvos. 30. –im qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush tushishiga sababchi bo’ladi: ayir+im=ayrim. 31. –aki qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush tushishiga sababchi bo’ladi: og’zi+aki=og’zaki. 32. –bon qo’shimchasi asosga qo’shilib tovush orttirilishiga sababchi bo’ladi: mehr+bon=mehribon. Download 31.97 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling