To’yinmagan uglevovorodlar. Atsetilen qatori. Darsning maqsadi

Atsetilenning polimerlanish reaksiyasi uni olib borish sharoitiga bog‘liq ravishda turli mahsulotlar beradi. Atsetilenni 800°C gacha cho‘g‘lantirilgan ko‘mir ustidan o‘tkazilsa benzol hosil bo‘ladi: 3 CH ≡ CH → C6H6

•  
• Mis (I) tuzlari ishtirokida atsetilen vinilatsetilen hosil qiladi:
• HC ≡ CH + HC ≡ CH → CH2 = CH – C ≡ CH
• Vinilatsetilen xloropren kauchuk olinishida muhim xomashyo
• hisoblanadi.

Kislota xossalari. Alkanlar va alkenlardan farq qilib, atsetilen kislota xossalariga, ya’ni uning vodorodi metallarga almashinish xususiyatiga ega. Masalan, atsetilenni kumush yoki mis tuzlarining ammiakdagi eritmasidan o‘tkazilsa, atsetilenidlar cho‘kmaga tushadi:

• Kislota xossalari. Alkanlar va alkenlardan farq qilib, atsetilen kislota xossalariga, ya’ni uning vodorodi metallarga almashinish xususiyatiga ega. Masalan, atsetilenni kumush yoki mis tuzlarining ammiakdagi eritmasidan o‘tkazilsa, atsetilenidlar cho‘kmaga tushadi:
• HC ≡ CH + 2 AgOH → Ag – C ≡ C – Ag + 2 H2O
•  
• HC ≡ CH + 2 CuOH → Cu – C ≡ C – Cu + 2 H2O
•  
• Mis va kumush atsetilenidlar zarba ta’sirida portlaydi. Kalsiy karbid ham atsetilenid hisoblanadi.
• Kislotalar ta’sirida atsetilenidlardan atsetilen ajralib chiqadi:
• Ag – C ≡ C – Ag + 2HCl → 2 AgCl + HC ≡ CH
• Atsetilenning kislotalilik xossasini C-H bog‘ining etan va etendagidan ko‘ra kuchliroq qutblanganligi bilan izohlanadi. Alkanlar, alkenlar va alkinlardagi C-H bog‘larining farqlanishi ulardagi C-C bog‘ining tavsifiga bog‘liq.