Transformatorlarda energiya

Avtotransformatorning nominal quvvati deb u nominal Sharoitlarda yuqori kuchlaniSh tarmog‘idan oliShi yoki unga uzatiShi mumkin bo‘lgan eng katta quvvatga aytiladi:
. (4.2.15)
Bu quvvat, shuningdek, o‘tiSh quvvati deb ham yuritiladi. Bu quvvat avtotransformatorning quyi chulg‘amida yuklama bo‘lmagan holda yuqori kuchlaniSh tarmog‘idan o‘rta kuchlaniSh tarmog‘iga yoki teskari yo‘naliShda uzatiShi mumkin bo‘lgan eng katta quvvatga aytiladi.
Avtotransformatorning ketma-ket chulg‘ami S tip quvvatga mo‘l-jallanadi
, (4.2.16)
bu erda: - ning ga nisbatan necha marta kichik ekanligini ko‘rsatuvchi afzallik koeffitsienti.
Yuqoridagi tartibda umumiy chulg‘amning quvvati ham tip quvvatiga teng ekanligini isbotlaSh mumkin. Quyi kuchlaniSh chulg‘ami ham tip quvvati yoki undan kichik quvvatga mo‘ljallanadi. U nominal quvvat orqali quyidagicha ifodalanadi: , (4.2.17)
bu erda: kV bo‘lgan hollarda .
UShbu holatda ham salt iShlaShda isrof bo‘luvchi quvvatlar va ikki chulg‘amli transformatorlardagidek hiosblanadi. Uch chulg‘amli transformator va avtotransformatorlar uchun qisqa tutaShuv isroflari va kuchlaniShlarining uchala chulg‘amlar juftliklari uchun, ya’ni va ko‘riniShida beriladi. Har bir va mumkin bo‘lgan uchta tajribaning biriga taluqlidir.
Masalan, va larning qiymatlari quyi chulg‘am qisqa tutaShtirilgan, o‘rta chulg‘am salt holda bo‘lgan yuqori chulg‘amga quyi chulg‘am orqali nominal tok oqiShini taminlovchi kuchlaniSh berilgan holatda aniqlanadi. Bunday holda xuddi ikki chulg‘amli transformatorlardagidek
, (4.2.18)
, (4.2.19)
, (4.2.20)
(4.2.18)-(4.2.20) tenglamalarda uchta noma’lum aktiv qarShiliklar mavjud. Ularni birgalikda echiSh asosida qariShiliklar uchun ifodaga ega bo‘lamiz:
, (4.2.21)
, (4.2.22)
, (4.2.23)
bu erda: lar quyidagi formulalar bo‘yicha topiladi:
, (4.2.24)
, (4.2.25)
. (4.2.26)
Xuddi Shunga o‘xShaSh raviShda lar hisoblanadi:
, (4.2.27)
, (4.2.28)
. (4.2.29)
larning topilgan qiymatlaridan foydalanib, quyidagi formulalar bo‘yicha alohida chulg‘amlarning reaktiv qarShiliklari aniqlanadi:
, (4.2.30)
, (4.2.31)
. (4.2.32)
Tarmoqda elementlarni buziliShi ta’mirlaSh iShlarini olib boriliShi uchun tarmoqdagi elektr energiya o‘chirib qo‘yiladi. Iste’molchilarga yuboriladigan elektr taminoti buziliShi mumkin.Texnik-iqtisodiy hisob adabiyotlarga asoslanib ko‘Shimcha savollar tug‘iliShi mumkin [1].Tarmoqda nosozlik bo‘lmasligi uchun: konstrursiyalardagi elektr apparatlarni murakkablaShtiriSh talab qilinadi, bu tarmoqniyu qiymati oShiShiga olib keladi, natijada bu qiymatni oShiriShi o‘zini-o‘zi qoplamasligi mumkin. Elektr tarmoqlari joyiga hamda iste’molchilarning talabiga qarab quyidagilarga bo‘linadi. SHahar va qiShloq joylarda, sanoatda elektr tizimlari (tuman, Respublika) bundan taShqari elektr tarmog‘ini klassifikasiyalaSh turlaSh zamonaviy Sharoitda elektr taminotida 3 fazali o‘zgaruvchan tok ko‘llaniladi. Doimiy tokni ko‘llaSh aosan chegaralanadi. Bundan taShqari doimiy tok elektr energiyani uzoq masofaga etkaziSh uchun iShlatiladi.Har qanday tarmoq nominal kuchlaniSh bilan xarakterlanadi. Nominal kuchlaniSh standartlaShtirilgan. Nominal kuchlaniSh Shkalasi o‘zgaruvchan tokda fazasi va faza orasida to‘rt simli tarmoq uchun uch fazali tarmoqdagi ba’zida bir fazali tarmoqlaniSh elektr iste’molchilar uchun ulaniSh ko‘zda tutiladi. Ko‘pincha nominal kuchlaniSh Shkalasini tuShuniSh uchun bo‘linib o‘rganiladi. Past kuchlaniSh (PK), o‘rta kuchlaniSh (O‘K), yuqori kuchlaniSh (YUK) va o‘ta yuqori kuchlaniSh (O‘YUK) dir. Rasmiy xujjatlarda bunday bo‘liniSh ko‘llanilmaydi. Elektr tarmoqlari ichki va taShqiga bo‘linadi.Ichki tarmoq deb-inShootlarni ichida joylaShgan tarmoq tizimlaridir. TaShqi tarmoq-zonadan taShqarida joylaShgan tarmoqga aytiladi. LoyihalaShtiriShda tarmoq iShini mustaxkamlik darajasida belgilanadi.Ba’zi tadbirlar elektr tarmoqlarini ekspluatatsiyasida amalga oShiriladi.Elektr tarmoq iste’molchilarni elektr energiya bilan taminlaShni asosiy zvenosi hisoblanadi. Elektr energiyaning sifat ko‘rsatgichlari elektr tarmoqning asosiy negizi hisoblanadi va energiyaning o‘zgariShiga ta’sir qiladi. Elektr energiya sifat ko‘rsatgichlari standart kuchlaniSh orttirilgan holatini qabul qiliSh demakdir. Tarmoqda kuchlaniShning pasayiSh ta’sirida elektr energiyasi sifat ko‘rsatigichining yaxShilaniShi juda qimmatga tuShadi. Va nihoyat elektr tarmog‘i xar qanday Sharoitlarda tejamkorlik bo‘liShi kerak bo‘ladi.YUqorida ko‘rsatilgan texnik talablar bajariliShi Sharoitida iqtisodiy talablar taminlaniShi kerak.Bu degani yuksak texnik echimlar qo‘llaniliShi kerak. IShlatilayotgan qurilmalarni to‘liq rotsional taminlaniShi kerak. Elektr tarmog‘ini iSh jarayoni muntazam nazoratda bo‘liShi zarur.Ratsional echimlar bilan tarmoqni iqtisodiy iShini taminlaSh o‘ziga xos noyob adabiyotlarni talab qiladi.
Iste’molchilarni taminlaSh sxemasi energiya manbaining uzoqligiga, berilgan rayonning elektr bilan taminlaSh sxemasiga, iste’molchilar joylaShgan hududga, ularning quvvatiga, iShonchliligiga va boShqa bir nechta ko‘yilgan talablarga bog‘liqdir.
Tarmoqning sxemasini va Shaklini qabul qiliSh juda murakkab iSh bo‘lib, u iShonchlilik, tejamkorlik, iShlatiShdagi qulaylik, xavfsizlik va keyinchalik rivojlantiriSh imkoniyati talablariga javob beriShi kerak.
Ta’kidlab o‘tiSh joizki, avvalgi yillarda O‘rta Osiyo va Qozog‘istonni birlaShtirgan elektr sistemasi barpo etilgan edi. Bu elektr sistemasining asosini O‘zbekiston Respublikasi elektr sistemasi taShkil etadi va tezkor (operativnoy) boShqaruvi, ya’ni birlaShtirgan dispetcher boShqarmasi (ODU) ToShkentda joylashgan.

Asosiy adabiyotlar.
1.Idelchik B.I.Elektricheskie sistemы i seti.M:Energoatomizdat 1989 g,592 s
2.Blok V.M. Elektricheskie sistemы i seti. M:VыsShaya Shkola,1986 g,430 s
3.Elektricheskie sistemы.1,2 Elektricheskie seti.Pod.red V.A Venikova
M:VыsShaya Shkola,1981 g,438 s
4.Soldatkina L.A. Elektricheskie sistemы i seti.M:Energiya 1978 g
5.Borovikov V.A,Kosarev V.K,Xodot G.A. Elektricheskie seti energeticheskix
sistem.L:Energiya 1977 g,391 s
6.Elektricheskie sistemы i seti.Pod red.G.I Denisenko,Kiev,1986 g
7. Stroev VA. Elektricheskie sistemы i seti. Uchebnik.-M., «VыsShaya Shkola», 512 s. 1998 g.