Translated from Uzbek to Tajik

Translated from Uzbek to Tajik - www.onlinedoctranslator.com

11 — МАВЗУИ: ЭХОСИЯ

Нақша:
Консепсияи эҳсосот
Асосҳои нейрофизиологии эҳсосот
Эҳсосот дар одамон ва ҳайвонот
Ифодаи ҳолати эмотсионалӣ
Шаклҳои бахшидани эҳсосот
Эҳсосоти баланд
Ибораҳои асосӣ:динамикӣ, стереотипӣ, депрессия, эҳсосоти астеникӣ, аффект, бепарвоӣ, ҳолати амбивалентӣ.
Консепсияи эҳсосот

То он даме, ки инсон ашё ва ходисахои гуногунро дар мухити беруна дарк мекунад, ба ин чизхо хеч гох комилан бепарво нест. Раванди инъикоси инсон ҳамеша фаъол аст. Раванди инъикос дар бар мегирад:

а) шахс дорои қобилияти қонеъ кардани ниёз;
б) иштирок ҳамчун субъект дар объектҳое, ки ба қаноатмандӣ кӯмак мекунанд ё муқобилат мекунанд;
в) муносибатҳое, ки ӯро ба дониш бармеангезанд ва ғ.
Зеро инсон ваќте дар атрофи худ чизњои гуногунро дарк мекунад ва инъикос мекунад, нисбат ба ин чизњо муносибати муайян дорад. Масалан, агар баъзе чизњо ба мо писанд омада бошанд, яъне табъамонро баланд бардорад, чизи дигар ба мо маъќул нест ва табъамонро вайрон ва диламонро хира мекунад. Инсон ягон таомро хеле дӯст медорад ва ғизои дигар тамоман нописанд аст, ё ба баъзеҳо писанд меояд ва баъзеҳо нохушоянд.Умуман, одам ба хар чизе, ки дар атрофаш аст, вокуниш нишон медихад ва муносибаташ низ инъикос меёбад.
Одамон ба он чизе, ки мебинад, мебинад, мешунавад, мекунад, фикр мекунад, орзу мекунад, бепарво нест. Ҳамон ашё, шахсиятҳо, персонажҳо, воқеаҳо моро шод мегардонанд, дигарон ғамгин мекунанд ва дигарон хашму нафрати моро бармеангезанд. Вақте ки мо дар хатар ҳастем, тарсро ҳис мекунем, вақте ки душманро мағлуб мекунем ё душвориро паси сар мекунем, мо лаззат мебарем.
Эҳсос раванди мушаххаси инъикоси эҳсосоти мост, ки дар он таҷрибаҳо ва муносибатҳои ботинӣ, ки дар ҷараёни инъикоси ашё ва ҳодисаҳо дар мо ба вуҷуд меоянд, инъикос меёбанд. Пас, эхсосот худ аз худ ба вучуд намеояд, балки дар робита бо таъсири ашё ва ходисахои олами беруна ба вучуд меояд.
Эҳсосот таҷрибаҳои гуворо ё нохушоянде мебошанд, ки аз дарки шахс дар бораи муносибати ӯ бо воқеият ба вуҷуд меоянд, ки бо ниёзҳо ва манфиатҳои ӯ алоқаманданд. Аз таърифхои додашуда маълум мешавад, ки мафхуми эхсосот нисбат ба эхсос мафхуми васеътар буда, тамоми пахлухои хаёти рузмарра ва тарзи зиндагии инсонро фаро мегирад.
Эҳсосот аз ҷиҳати пайдоиши онҳо ба ниёзҳо, манфиатҳо ва орзуҳои инсон алоқаманданд. Масалан, эхсосоте, ки бо конеъ гардондани эхтиёчоти органикии шахс алокаманд аст, дар одам хисси лаззат ва каноатмандиро ба вучуд меорад. Конеъ карда натавонистани эхсосоти органики рухи одамро паст мекунад, табъи уро вайрон мекунад, боиси азобу укубат ва токатнопазир мегардад.
Эҳсос Ин як системаи сигналҳоест, ки дар бораи ҳодисаҳо ва чизҳои дар шахс рӯйдода, ки барои инсон ҳамчун шахс муҳиманд, хабар медиҳад. Дар ин маврид узвхои хисси аз шумораи беохири ангезандахо равшан чудо мешаванд, ки баъзеи онхо бо хамдигар омехта шуда, бо эхсоси хосилшаванда ба хам мепайвандад. Дар натича таассурот ба вучуд оварда, дар шакли образхои хотиравй, ки бо номи эхсосот ифода ёфтаанд, нигох дошта мешавад. Инро аз чихати физиологй чунин шарх додан мумкин аст: ангезандахои муайян сигнали оромии мавчудоти зинда мешаванд. Таҷрибаҳои эмотсионалӣ ҳамчун таҳкими системаи рефлексҳо, ки дар таҷрибаи шахсии шахс ҷойгиранд, зоҳир мешаванд. Ин вазифаи ифодакунандаи эҳсосотро дар психология тарафи таъсирбахши эҳсосот меноманд.
И.П.Павлов сифатҳои мусбат ва манфии ҳиссиёт ва эҳсосоти эҳсосиро тавассути қолабҳои динамикӣ, ки ҳангоми мутобиқшавии мавҷудоти зинда ба муҳити атроф ташаккул меёбанд, шарҳ медиҳад.
Стереотипияи динамикї системаи устувори рефлексњои шартї ва алоќањои асабро дар назар дорад, ки дар натиљаи алоќаи беруна ташаккул меёбад. «Тағйир додани» стереотипҳои динамикӣ дар натиҷаи дучор шудан ба душвориҳо ва муқовиматҳои гуногун ҳолати эмотсионалии манфиро ба вуҷуд меорад. Эҳсосот шаклҳои гуногуни бахшиши ӯ буда, на танҳо вазифаи аломатро иҷро мекунанд, балки вазифаи идоракуниро низ иҷро мекунанд. Ҳаракатҳои эҳсосот дар бисёр тағйироти ҷисмонӣ зоҳир мешаванд. Тағйирот дар бадани инсон нишондиҳандаи объективии эҳсосоти эҳсосшаванда мебошад. Амалхои беихтиёрона ва бошууронае, ки ба характери мутобикат алокаманданд, яъне тагйирёбии овоз, мимика, имову ишора, тагйироти чараёни дар бадан ба амал омадаро дар психология чихати экспрессивии амалхои эмотсионали меноманд.
Эҳсосот одатан дар ҷуфт пайдо мешаванд. Масалан, хиссиётхои гуворо-нофор, гуворо-нохуш, шодй-гам, хашм-ишк, нафрат характери субъективй доранд, вале ифодаи берунй хам доранд. Масалан, чеҳраи одами хушҳол ва ғамгинро дидан мумкин аст. Ин равандро дар психология амбивалентӣ ё амбивалентӣ меноманд. Амбивалентӣ маънои лотинии ҳама тавоно буда, ин ҳолати ихтиёрии зидди эҳсосии шахс нисбат ба ҳамон объектест, ки дар як вақт пайдо мешавад.
Амбивалентӣ дар эҳсос яке аз хислатҳои зарурии эҳсосотро ташкил медиҳад, ки дар он лаззат ва дард ба ҳам мепайванданд ва на якдигарро истисно мекунанд. Масалан, рашк, ишқ ва нафрат.

Асосҳои нейрофизиологии эҳсосот

Эњсосот њам мисли њамаи дигар равандњои равонї бо фаъолияти ќитъаи маѓзи сар алоќаманд аст. Майна қувват ва устувории эҳсосотро назорат мекунад. Эњсосот бар хилофи дигар равандњои маърифатї ба фаъолияти узвњои дарунии бадан низ алоќаманд аст, ба ибораи дигар, эњсосот ба фаъолияти системаи асаби вегетативї низ алоќаманд аст. Масалан, одам дар ваќти хеле шармгин буданаш сурх мешавад, ваќте ки сахт метарсад, рангаш пажмурда мешавад ва меларзад ва њатто таѓйирёбии овози одам ба назар мерасад. Вакте ки чунин холати эмотсионалй ба амал меояд, дили одам тез-тез тапиш мекунад, нафаскашй тез мешавад.

Ҳамин тавр, вақте ки шахс ҳолати муайяни эҳсосиро аз сар мегузаронад, системаи гардиши ӯ, узвҳои нафаскашӣ, дастгоҳи сухан ва ғадудҳои эндокринӣ низ иштирок мекунанд. Масалан, донишҷӯе, ки маводро хуб намедонад, ҳангоми имтиҳон арақ мекунад, чизе дар гулӯяш часпида, ҳарф зада наметавонад. Дар одам хангоми тарси сахт кор фармудани иборахои «Дил ба акиб кашид» ва «араки сард баромад» гувохй медихад, ки дар вакти эхсосот узвхои дарунии шахс иштирок доранд.
Бисёре аз ҳолатҳои эмотсионалӣ инчунин ба доираи минтақаҳои наздики субкортикии майна алоқаманданд. Масалан, кортекси визуалӣ номида маркази ҳаракатҳои ғайриихтиёрӣ мебошад, ки эҳсосоти муайянро ифода мекунанд.
Эњсосоти баланди маънавие, ки дар инсон пайдо мешавад, бояд заминаи нейрофизиологии худро низ дошта бошад (масалан, эњсосоти интеллектуалї, ахлоќї, эстетикї). Дар ин бобат назарияи стереотипсозии динамикии академик И.П.Павлов хеле мухим аст. Академик И.П.Павлов дар ин бора навишта буд: «Ба фикрам, аксар вакт ин одат дар замони тагйир ёфтани тарзи зиндагии мукаррари аст, ки ягона машгулияти бокимонда чудо шудан аз шахси азиз аст. Асосаш шояд тагйир додани стереотипи динамикии кухна бошад, аз байн рафтани он ва ташаккули стереотипи нави динамикй».
Зери баъзе эҳсосоти мураккаб стереотипи динамикӣ аст. Масалан, агар мо ҳисси эстетикиро гирем, лаззат бурдан аз кӯли зебо ё тамошои тасвири аҷиби рассоми машҳур ҳисси эстетикӣ аст. Агар асосхои нейрофизиологии ин хиссиётро тахлил кунем, чунинро дидан мумкин аст. Масалан, суруде, ки ба мо хеле маъќул аст, шояд ба ягон миллати дигар писанд наояд. Ҷои ҳайратовар нест. Дар натичаи аз хурдй чандинсад маротиба шунидани ин оханг нисбат ба ин оханг стереотипи нихоят мураккаби динамикй ташаккул меёбад, ки кариб вайроннашаванда аст. Аз ин рӯ, мо баъзе оҳангҳоро дӯст медорему баъзе нағз. Вақте ки сухан дар бораи суратҳо меравад, бояд гуфт асархои классикии кадим бо реализми услуби кори худ моро ба хайрат меандозанд. Баръакс, расмхои офаридаи рассомони муосир дар кас як навъ хисси нохушеро ба вучуд меоваранд. Ҳамин тариқ, стереотипҳои динамикӣ, ки дар тӯли солҳои зиёд ташаккул ёфтаанд, як ҳисси мураккабро ташкил медиҳанд.
Ҳамин тариқ, гарчанде эҳсосот бо фаъолияти узвҳои даруние, ки аз ҷониби системаи вегетативии асаб идора мешавад, алоқаманд бошад ҳам, онро кортекс идора мекунад. Зеро ба акидаи академик И.В.Павлов тамоми ходисахое, ки дар бадани инсон ба амал меоянд, тавассути нейронхои кортекси магзи сар идора карда мешаванд. Аз ин ҷиҳат асоси нейрофизиологии эҳсосот ба кортекси мағзи сар алоқаманд аст.

Эҳсосот дар одамон ва ҳайвонот

Байни эҳсосоти инсонӣ ва эҳсосоти ҳайвонот фарқияти калон вуҷуд дорад. Одамон миқдори зиёди эҳсосоте доранд, ки ҳайвонот надоранд. Ин аст, ки эҳсоси хашм, тарс, эҳсоси шаҳвонӣ, кунҷковӣ, шодӣ ва ғамгинӣ, ки барои инсон ва ҳайвон маъмуланд, дар ҳайвонот сифатан гуногунанд. Эҳсосоти инсонӣ дар робита бо шароити иҷтимоии "инсонӣ" пайдо мешаванд. «Инсонгардонии» эҳсосот тавре зоҳир мешавад, ки мазмуни эҳсосоти аз сар гузаронидашуда хеле бой ва мураккаб аст. Фаровонии муносибатхои байни одамон бо мехнат, сиёсат, маданият, хаёти оилавй боиси пайдо шудани хиссиёти соф инсонй мегардад. Онҳо ба кӯдакон омӯзониданд, ки хушмуомила ҷавоб диҳанд, ба ҳамсӯҳбаташон ошкоро табассум кунанд, бо эҳтиром ба пиронсолону маъюбон ҷой диҳанд. Одам эҳсосоти худро идора мекунад. Баъзе одамон эҳсосоти муқобилро баён мекунанд, то эҳсосоти худро пинҳон кунанд. Масалан, ҳангоми ғамгинӣ ё дарди сахт метавонанд табассум кунанд ва ҳангоми хандидан чеҳраи худро ҷиддӣ ва андешаманд созанд. Аммо назорат кардани тағирот дар нафаскашӣ, гардиши хун ва системаи ҳозима назар ба назорат кардани имову ишора ва чеҳраи худ хеле мушкилтар хоҳад буд. Одам хангоми ба хаячон омада бо як ритм нафас мегирад, ашкро нигох дошта метавонад, аммо ранги дигар кардан ва сурх шуданро надорад. Аммо вай метавонад бо чизҳое парешон шавад, ки эҳсосотро ба вуҷуд меорад.

Ифодаи ҳолати эмотсионалӣ

Ифодаи њолатњои эмотсионалї, аввалан, њаракатњои экспрессивї (мимо, њаракати даст, пой), дуюм, њодисањои гуногуни бадан, яъне таѓйирёбии фаъолият ва њолати узвњои дарунї, сеюм, дар табиат, яъне таркиби хуни бадан ва ѓайра. моеъҳо тағироти химиявиро дар бар мегиранд, бинобар ин, тағирот дар мубодилаи моддаҳо.

Ифодаи берунии эҳсосот метавонад тағирот дар миёҳа, имову ишора, қаҳва ва қаҳва, кашиш, фаъолияти ғадудҳои ихроҷ (гилро, арақ) ва баъзе хусусиятҳои ҳаракатро дар бар гирад. Ба ин таѓйироти фаъол дар нутќ, «таќлиди овоз» ва таѓйироти синтаксисї дар таркиби љумлањо, «бе мањдудият сухан рондан» ё пайдоиши «хамворї» ва «экспрессивї»-и махсус ва нињоят рафторе, ки дар он эњсосот ќисман ифодаи пурраи худро пайдо мекунад. дахл дорад. Суръати нутки одам хангоми тачрибахои эмотсионй тагьир меёбад. Аксар вакт сохти синтаксисии нутк вайрон шуда, суръат ва ахамияти нутк тагьир меёбад. Пажӯҳишҳо нишон доданд, ки овози шахсе, ки эҳсоси ғамгинӣ ва афсурдагӣ мекунад, беихтиёр паст мешавад ва овози сухангӯй низ пора-пора мешавад.
Шаклҳои бахшидани эҳсосот

Таҷрибаҳои эмотсионалӣ дар ҳолатҳои гуногун бо суръати гуногун пайдо мешаванд. Баъзан эҳсос ногаҳон, дарҳол пайдо мешавад. Масалан, одам якбора шод мешавад, дархол хашмгин мешавад, талх мешавад ва гайра. Аммо баъзан ин эҳсосот якбора ба вуҷуд намеоянд, балки тадриҷан ба вуҷуд меоянд. Муайян кардан душвор ё ғайриимкон аст, ки чунин таҷрибаҳои эмотсионалӣ то чӣ андоза зуд рух намедиҳанд. Қувваи таҷрибаҳои эмотсионалӣ метавонад гуногун бошад. Қувваи эҳсосот пеш аз ҳама дар он аст, ки эҳсосоти гуворо ва ногувор то чӣ андоза қавӣ аст. Қувваи эҳсосот аз он муайян карда мешавад, ки шахс ин эҳсосро то чӣ андоза эҳсос мекунад.

Қувват ва устувории роҳи пайдоиши хусусиятҳои барангехтани эҳсосӣ ба як қатор сабабҳо вобаста аст. Вазъияти мухит, кувваи эхтиёчот дар айни замон, дарки ахамияти шахсй ва ичтимоии вокеахое, ки боиси ташаккули ин характер гардидаанд, чахонбинии одам, вазъияте, ки ин характер дар он пайдо шуда буд ва гузаштаи он, ва хусусиятҳои инфиродии шахс. Вобаста ба суръат ва устувории ҳиссиёт дар як вақт намудҳои зерини эҳсосот фарқ мекунанд: оҳанги эмотсионалӣ, эҳсосот, аффект, стресс, кайфият ва ғ.
Оҳанги эмотсионалӣ. Эҳсос аксар вақт танҳо ҳамчун як ҷанбаи мушаххаси равандҳои равонӣ ҳамчун ранги эҳсосотӣ зоҳир мешавад. Мисли суњбати гуворо, ќиссаи хандаовар, бўйи нохуш, китоби дилгиркунанда, машќ дар зеҳн, сафари гуворо, кори душвор. Сарфи назар аз он, ки эҳсосот аксар вақт бо таъсирбахшии худ фарқ мекунанд, ҳолати эҳсосии ин сифатро стеникӣ (аз калимаи юнонӣ маънои қувва) меноманд. Дар ин маврид эхсосот ба амали далерона, мулохизахои мантикй ва тадкикоти нисбй кувва ва каноатмандй мебахшад. Масалан, одам аз хурсандй «парвоз мекунад», «ситора бе нардбон мегирад», ба ёрии объективй ба касе мешитобад. Фаъол будан, ноором будан сифати он мегардад. Дар луѓати Ќ.Турѓунов таърифњои зерини эњсоси стеникї дида мешаванд: ҳиссиёти стеникӣ - як намуди эҳсоси мусбӣ, ки тамоми равандҳои маърифатиро фаъол мегардонад, ки энергияи фаъолияти ҳаётии инсонро зиёд мекунад. Дар аксари мавридҳо, хушхабар, муваффақият дар шахс эҳсосоти стеникиро ба вуҷуд меорад.
Дар баъзе мавридҳо эҳсосот бо сустӣ, моторӣ, заифии онҳо хос аст. Чунин ҳолати эҳсосиро астеникӣ (аз калимаи юнонӣ гирифта маънояш заъф, заъф) меноманд. Чунин хиссиёт одамро осуда, ба хаёлот меандозад, хаёлдор мекунад. Аз ин сабаб, хатари сахте вуҷуд дорад, ки дар ҳолати фавқулодда шахс ба як таҷрибаи эҳсосии бефоида, шарм, виҷдон ва тарс табдил меёбад.
Агар дар маъхазхои равоншиносй ба мафхуми кайфият аз нуктаи назари гуногун муносибат карда шавад хам, онхо аз чихати мазмун як маъно доранд. Масалан, дар лугати К.Тургунов холати нисбатан устувори умумии эмотсионалии одами дорои кувваи суст ё миёна, дар китоби дарсии А.В.Петровский «Психологияи умуми» кайфиятхо холати умумии эмотсионалиро ифода мекунанд, ки ба тамоми рафтору кирдори одам рангу тоб медихад. одам муддати дароз. гуфта мешавад, ки. Ба акидаи профессор Э.Г.озиев кайфият холати эмотсиониест, ки ба равандхои равонии инсон дар муддати муайян таъсир мерасонад.
Кайфият, яъне кайфияти шод ё ғамгини инсон ҳеҷ гоҳ бе сабаб пайдо намешавад. Ичрои бомуваффакияти супориш ва ё бомуваффакият гузаштани имтихон кайфияти хуб ба вучуд меоварад. Пеш нарафтани кори шумо ё баҳои бад дар кас эҳсоси афсурдагӣ ва беэътимод ба нерӯи худ мекунад.
Кайфияти хуб ё бад пеш аз ҳама ба саломатии инсон вобаста аст. Масалан, вақте ки дарди меъдаи мо сахт аст, кайфияти мо хуб нест.
Агар ба таърифхое, ки ба мафхуми аффект дода шудаанд, эътибор дихем, он ба холатхои пурзури эмотсионалии шахс низ дахл дорад. Мувофики лугати К.Тургунов аффект холати эхсосии кутохмуддат мебошад, ки зуд ва сахт пайдо шуда, ба шиддат мегузарад. Китоби дарсии А.В.Петровский «Психологияи умумӣ» ба равандҳои эмотсионалии, ки ҳангоми хеле зуд гузаштани аффет дар майна ба вуҷуд омада, одамро зуд фаро мегирад ва боиси вайрон шудани назорати ихтиёрӣ аз болои равандҳое мегардад, ки тағйироти ҷиддиро ба вуҷуд меорад, ки боиси вайроншавии он мегардад. аз кори органхои бадан. Дар китоби дарсии М.Воњидов аффект њамчун њолати нињоят ќавии эмотсионї эътироф шудааст, ки ногањон ва зуд пайдо шуда, зуд мегузарад.
Таъсир калимаи лотинист, ки маънояш ҳаваси эмотсионалӣ мебошад. Эффектҳо аксар вақт ногаҳон пайдо мешаванд ва баъзан якчанд дақиқа давом мекунанд. Дар холати аффект кобилияти тасаввур ва тафаккури инсон танг ва заиф мегардад. Ҳангоми ҳамлаи аффективӣ амали одам ногаҳон, мисли таркиш оғоз меёбад. Баъзан аффедхо дар шакли холати монеъшавй зохир мешаванд, ки дар он организм осуда, харакат намекунад ва ором мешавад. Ин ҳолат аксар вақт вақте зоҳир мешавад, ки шахс ногаҳон тарсида, ногаҳон шод мешавад ва дар чунин ҳолатҳо худашро гум мекунад.
Якчанд таърифҳои мафҳуми стресс вуҷуд доранд. Аз љумла, онро А.В.Петровский шакли махсуси эњсоси эњсосот муайян кардааст, ки ба њолати стресс-аффективї наздиканд, вале аз рўи давомнокии таљрибаашон ба кайфият наздиканд. Мувофиқи китоби профессор Е.Гозиев оид ба психологияи умумӣ, фишори вазнини ҷисмонӣ ва рӯҳии мураккаб ҳамчун шиддатҳои эҳсосӣ нишон дода мешавад, ки ҳангоми аз меъёр зиёд будани кор, ҳолатҳои хатарнок ба вуҷуд меоянд ва ҳангоми ҷустуҷӯи чораҳои зарурӣ фавран. .
Стресс як раванди шиддатест, ки дар натиҷаи фишори аз ҳад зиёди бадани инсон ба вуҷуд меояд.
Вобаста аз пайдоиши стресс, он ба ду намуд тақсим мешавад:
Конструктивӣ - аз навъи мо (дар байни бисёриҳо);
Деструктивӣ як раванди эго аст.

Эҳсосоти баланд

Дар одами муътадил шаклхои гуногуни процессхои эхсосй алохида вучуд надоранд. Эњсосоти умумї, ки дар садњо ва њазорњо эњсосот, аффектњо, кайфиятњо равшан зиндагї мекунанд, эњсосоти олї номида мешаванд. Ҳисҳои олӣ ҳиссиёти гуногуни шакли аввалини соддаро ба таркиби худ мегиранд.

Намудҳои муҳими эҳсосоти олӣ ҷудо карда мешаванд: навъҳои амалӣ, ахлоқӣ, зеҳнӣ, эстетикӣ, вобаста ба кадом намуд ё соҳаи фаъолияти инсон, кадоме аз ҳиссиётҳо асоситарин мебошанд.
Эҳсосоти амалӣ. Ҳар як соҳаи ҳаёти амалии инсон фаъолияти мақсадноки равонӣ, майдони муносибати мушаххаси шахс ба онҳо мегардад. Вай пеш аз ҳама на танҳо аз ҳадаф огоҳ аст, балки роҳҳои расидан ба ҳадафҳоро, ки онро эътироф мекунад ё рад мекунад, баҳо медиҳад, усулҳо ва доираи таъсирро тасдиқ ва рад мекунад, шубҳа дорад, ки оё онҳо дуруст интихоб шудаанд ва ниҳоят муваффақият ё дар фаъолияти мехнатие мушохида мешавад, ки хисси нокомиро мебахшад. Мехнат асоси хаёти инсон буда, дар байни хиссиёти олй муносибати эхсосии одам ба мехнат мавкеи мухимро ишгол мекунад.
Шахсе, ки дар кор аст:
Мақсадро мефаҳмад.
Ӯ инро эътироф мекунад ё инкор мекунад.
Роҳҳои расидан ба ҳадафро арзёбӣ мекунад.
У усулхо ва яроки ба кор бурдани онро маъкул мешуморад ё рад мекунад.
Ба интихоби онҳо шубҳа доранд.
Одам эҳсоси муваффақият ё нокомиро мебахшад ва ғайра.
Эҳсосоти ахлоқӣ дар муносибатҳои инсон бо одамони дигар, ҷомеа ва вазифаҳои ҷамъиятии ӯ ифода меёбад. Инсон ваќте ин эњсосотро эњсос мекунад, ба рафтор ё хусусиятњои равонии дигарон ва рафтори худи ў дар асоси як ахлоќи муайян, яъне маљмўи ахлоќ ва меъёрњои иљтимої бањо медињад.
Яке аз хиссиёти асосии ахлокии инсон хисси вазифа мебошад. Ин хиссиёт вахте хам бахшида мешавад, ки одам бояд аз нуктаи назари манфиатхои махдуди чамъият (оила, мактаб, истехсолот, корхона), ки дар он зиндагй ва кор мекунад, истода ва амал кунад. Одам на танхо вазифахои чамъиятии худро медонад ва мефахмад, балки зарурати ичрои онхоро низ хис мекунад. Дар хаёт ва фаъолияти одамон муносибатхои дустона, ки ба ёрии хамдигарй, хамфикрй, саъю кушиш ва ягонагии манфиатхо асос ёфтаанд, ба вучуд меоянд.
Куллаи олии дустй дар хисси дустй зохир мегардад. Хисси дустй дар мехрубонй нисбат ба дуст, дидани у, сухбат кардан бо у, баён кардани фикру хиссиёти у зохир мегардад. Хисси дустии хакикй бо талаботи баланд нисбат ба дуст алокаманд аст. Барои ислохи сахву хатохо, хисси мухими ахлокии наздик ба дустй хисси мухаббат аст. Муҳаббат асоси ахлоқии психологии издивоҷ ва оила дар ҷомеа мебошад.
Агар рафтори одам дар чамъият комилан хилофи меъёрхои ахлок бошад, одам дарди вичдонро аз cap мегузаронад. Гуноҳ як ҳолати мураккаби эмотсионалӣ мебошад. Агар одами ахлокй рафтори ношоиста карда, ба азоби вичдон гирифтор шавад, аз он халос шудан хеле душвор мешавад. Зеро одами гирифтори вичдон беадолатии худро дар назди чомеа медонад ва ба саволи худ шуруъ мекунад. Аз ин рӯ, ҳамон гуна, ки инсон аз худ гурехта наметавонад, аз азоби виҷдон ҳеҷ гоҳ раҳо ёфта наметавонад.
Маълум аст, ки дарди вичдон дар дили одам муборизаи чукури ботинй ба вучуд меоварад. Одамонеро, ки дар рафтори худ ба принципхои ахлокй риоя намекунанд ва вичдон надоранд, одамони «бевичдон» номида мешаванд. Фахмидан, ки одам кори баде кардааст, шоистаи у нест, аз як тараф вичдонашро азоб медихад, боиси азоби вичдонаш мегардад, аз тарафи дигар мефахмад, ки бо рафтори хилофи талаботи ахлок бошад, уро дигарон маломат мекунанд ва ба чои онхо нисбат ба онхо муносибати манфй пайдо мекунад. Масалан, мисоли зерини ин равандро овардан ҷоиз аст. 6 августи соли 1945 президенти ШМА Р.Трумэн фармон дод, ки бомбаи атомй ба шахрхои Хиросима ва Нагасаки Япония партофта шавад. Лётчики класси якуми америкой майор Клод Изерли ба Хиросима бомбаи атомй партофта, 300 хазор нафар одамонро куштанд.
Вичдони Исерли уро руз то руз бештар азоб медод. Барои ором кардани вичдонаш аз нафака, аз хамаи мукофотхо даст кашид ва мехост фармонхои ба у додашударо баргардонад. Пул чамъ карда, ба Хиросима ёрй фиристод. Аммо дарди вичдон то хол уро зулм мекард, ба изтироб меовард, шабхо хоб накарда худро куштан мехост. Аммо ин кор нашуд, ба хар хол чиноят содир кард. Клод Изерли дар ниҳоят ба паноҳгоҳи девонахона афтод.
Хисси эстетикй хам хиссиёти баланди ахлокй мебошад. Бо ҳисси эстетикӣ мо дарки зебоӣ, лаззат аз зебоӣ ва хоҳиши эҷоди зебоиро дарк мекунем. Эҳсоси эстетикӣ эҳсоси умумӣ барои ҳама одамон аст. Манзараи табиати гирду атроф сарчашмаи аввалини хиссиёти эстетикии мост. Масалан, манзарахои кухсор дар фасли бахор, дар чарогоххо чароидани гусфанду баррахо, дар дур-даст бо ифтихор истодани сангхои баланди барфпуш дар кас хисси лаззати эстетикиро ба вучуд меоваранд, ё ки пахнои пахноваре монанди бахр. ва талу теппахои сахро, ки аз дур зебо менамояд, дар одам як навъ рухияи баланд ба вучуд меоваранд.
Мардум ба воқеиятҳои гуногуни зиндагӣ ва инъикоси бадеии онҳо ҳамчун як навъ зебоӣ ё зишт, фоҷиаӣ ё хандаовар, ашроф ва нописандӣ, падидаҳои нозук ё хом алоқаманданд. Ин ҳиссиёт дар завқи эстетикӣ бо суръати мувофиқ зоҳир мешавад ва дар ҳолати лаззати беназири бадеӣ бахшида мешаванд.
Сарчашмахои хиссиёти эстетикй бисьёр ва гуногунанд. Масалан, дар кас баробари лаззат бурдан аз манзарахои табиат асархои санъати тасвирй, бадеию адабй, мусикй ва хайкалтарошй, меъморию меъморй низ хисси эстетикиро ба вучуд меоваранд. Гайр аз ин, муносибати одамон бо хамдигар манбаи хиссиёти эстетикй шуда метавонад. Сару либоси одам, хонашиноей, чи тавр мучаххаз будани вай, бо дигарон муомила карданаш низ сарчашмаи хиссиёти эстетикии мо шуда метавонад. Барои намуна; одаме, ки дағалона гап мезанад, нафрат дорад, аммо аз тарафи дигар ба одами боодоб ва боодоб сухан меронад. Ба ин гуна одамон таклид кардан мехохад. Умуман, хиссиёти эстетикии одам эхсосоти мураккаби дорой сарчашмахои зиёд мебошад.
Эҳсосоти зеҳнӣ эҳсосоте мебошанд, ки аз ҷиҳати моҳияти худ ба эҳсосоти ахлоқӣ наздиканд. Эҳсосоти зеҳнӣ эҳсосоти марбут ба раванди маърифатии инсон буда, дар ҳолатҳое ба монанди тааҷҷуб, тааҷҷуб, шубҳа зоҳир мешаванд. Эҳсосоти зеҳнӣ метавонад пеш аз ногаҳонӣ бошад.


Саволҳо оид ба мавзӯъ:

Фаҳмидани эҳсосот ва эҳсосот.

Асосҳои нейрофизиологии эҳсосот ва эҳсосот.
Ҳолатҳои эмотсионалӣ ва хусусиятҳои эмотсионалии шахс.
Хиссиёти рухй, ахлокй ва эстетикй ва ташаккули онхо.


Рӯйхати хониши тавсияшуда.

Психологияи умумӣ. Бо тахрири А.В.Петровский, Тошканд, «Муаллим», 1992 Й.

Э.Розиев. Психология. Т.Муаллим, 1994.
В.М.Каримова, Ф.А.Акрамова. Психология. Тошкент. 2000 сол.
С.Л.Рубинштейн. Психологияи асосӣ. Москва, 1998.
РСНемов. Психология. 2 сақф. 2 сақф. М., 1998.