Transport-ekspeditsion xizmatlar asoslari

Transport-ekspeditorlik xizmatlar ko‘rsatish sferasida informatsion
texnologiyalar
Tashishlarning katta hajmlari va yo‘nalishi bo‘yicha turli-tuman
informatsion oqimlar ma’lumotlarning katta sonini dunyoga keltiradi. To‘g‘ri va
samarali qarorlar qabul qilish uchun bu ma’lumotlar o‘z vaqtida olinishi, ularga
o‘z vaqtida ishlov berilishi va rahbarlar hamda ijrochilarga o‘z vaqtida etkazib
berilishi lozim bo‘ladi. Zamonaviy informatsion texnologiyalar transport-
ekspeditorlik xizmatlar ko‘rsatishning bunday oddiy bo‘lmagan masalalarini hal
qilishga qaratiladi.
World Wide Web (WWW) texnologiyalar - Internet dunyo o‘rgimchak
to‘rining rivojlanishi bilan foydalanuvchilar uchun, ularning qaerda bo‘lishlaridan
qat’iy nazar, ma’lumotlarga kirish, ularni saqlashni tashkil qilish va ularning
dolzarbligini ushlab turish imkoniyati paydo bo‘ldi. Global kompyuter tarmog‘i
tashkilotlar o‘rtasida ma’lumotlar bilan almashinishning asosiy vositasi bo‘lib
hisoblanadi, u bir nechta mahalliy tarmoqlarni birlashtirish yoki tashqi hamda
uzoqdagi kompyuterlarni tarmoqqa ulash yo‘li bilan qurilishi mumkin. Umum
kirishi mumkin bo‘lgan global kompyuter tarmog‘i tarmoq resurslaridan tarmoqqa
ulanish parametrlarini biladigan foydalanuvchilarning har qanday soni
foydalanishi mumkinligini ta’minlash imkonini beradi. Hozirgi kunda Internet eng
ko‘p ommaviylashgan, umum kirishi mumkin bo‘lgan global kompyuter tarmog‘i
bo‘lib hisoblanadi.
Spetsifik (o‘ziga xos) tijorat faoliyatini amalga oshirish uchun maxsus
kompyuter tarmoqlari amal qiladi. Transport operatsiyalarini boshqarish uchun
mo‘ljallangan 
tarmoqlar 
orasida 
BIMCOM 
tarmog‘i 
(BalticInterna-
tionalMaritimeCommunications) ko‘proq mashhur, u 1990 yildan buyon faoliyat
ko‘rsatadi. BIMCOM tashkiloti, bir qator yirik kemachilik kompaniyalari va

---

94
telekommunikatsion firmalar tarmoqning ta’sischilari bo‘lib hisoblanadi. Hozirgi
kunda BIMCOM dunyo flotida tashishlarning 60% ini nazorat qiladigan uch
yuztadan oshiq kemachilik kompaniyalarini birlashtiradi.
Tarmoqning asosiy vazifasi – dengizdan foydalanuvchilar o‘rtasida
ishonchli informatsiya almashinishni ta’minlash, tarmoqning har qanday
foydalanuvchisi yoki teleks aloqasi va elektron pochta tarmog‘ining har qanday
abonentiga informatsiya etkazishning ko‘proq qulay va arzon usulini taklif
qilishdan iborat. Tarmoqda ro‘yxatdan o‘tgandan keyin foydalanuvchi o‘zining
nomiga ega bo‘lgan elektron pochta qutisini, o‘zining teleks nomerini oladi va
tarmoqning har qanday foydalanuvchisidan, masalan, fraxt kompaniyalari yoki
kema brokerlaridan informatsiyani qabul qilish va ularga uzatish imkoniyatiga ega
bo‘ladi.
Informatsion jarayonlarga mobil foydalanuvchilarni kiritish ma’lum bir
aloqa vositalarini qo‘llash bilan amalga oshirilishi mumkin. Foydalanuvchilarning
soni va informatsiyani uzatish zarur bo‘lgan masofaning uzoqligiga bog‘liq
ravishda bu simsiz etkazish nuqtasi, radioaloqa, uyali telefonlar yoki kosmik
(fazoviy) aloqa vositalari bo‘lishi mumkin. Mobil foydalanuvchilarni yagona
informatsion kenglikka kiritish shuningdek global klmpyuter tarmog‘iga, masalan,
mobil Internet tarmog‘iga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ulanish yoki kirish vositasida ham
amalga oshirilishi mumkin.
Global kompyuter tarmoqlarida biznes yuritish, biznes-jarayonlarni amalga
oshirish elektron biznes sifatida tushuniladi. Bunday holda mulk huquqi yoki
moddiy toavr va xizmatdan foydalanish huquqi kompyuter tarmog‘i yordamida
amalga oshiriladi.
Dunyoda elektron biznes mashhur Business-to-Business - B2B qisqartma
nomni olgan. Elektron biznes butun boshli biznes–texnologiyalar majmuasini o‘z
ichiga oladi, quyidagilar ulardan asosiylari bo‘lib hisoblanadi:
Ø
Elektron tijorat (Business-to-Commerce - B2C) Internet orqali marketing
funksiyalarini amalga oshirish, mahsulotlar va xizmatlarni sotish v sotib
olishni ko‘zda tutadi [6].

---

95
Ø
Hukumat tashkilotlari bilan elektron o‘zaro harakatlar (Business-to-
Government - B2G) – biznes munosabatlarning tomonlari sifatida bir
tomondan yuridik shaxslar yoki tashkilotlar, ikkinchi tomondan – davlat
muassasalari chiqadigan tizimlardir. Bu erga me’yoriy (normativ) ta’minot,
bojxona va soliq munosabatlari, davlat buyurtmasini bajarish yoki favqulodda
vaziyatlarda tashishlarni tashkil qilish kirishi mumkin.
Ø
Xodimlar bilan elektron o‘zaro harakatlar (Business-to-Employee - B2E) –
elektron biznesning korporatsiya ichidagi tizimi bo‘lib, kompaniya
xodimlarining ishini tashkil qilish va alohida strukturalar va bo‘linmalarning
xodimlarining birgalikdagi biznes faoliyatini yuritish imkonini beradi. Natijada
buyurtmachi qisqa muddatlarda sifatliroq va arzonroq mahsulotni oladi,
kompaniyalar iste’molchilarga transport-ekspeditorlik xizmatlarni ham
ko‘rsatadi.
Barcha murakkabliklar va tavakkalchiliklarga qaramasdan dunyoda elektron
biznes shiddat bilan rivojlanmoqda. Yangi sharoitlarda kompaniyalar qarama-
qarshi optimallashtirishdan foydalanishlari mumkin, sotish va sotib olishning
yangi kanallari paydo bo‘lmoqda, amalga oshirish samaradorligi tobora tezroq
oshmoqda. Transport-ekspeditorlik xizmatlar ko‘rsatishda elektron biznesning
rivojlanishi uning spetsifikasi bilan belgilanadi. Ko‘pincha joylashish o‘rni
bo‘yicha sochilgan mijozlar va sheriklar sonining kattaligi yagona informatsion
kenglikni yaratishning zamonaviy vositalaridan foydalanishni va distansion
(masofadan turib) biznes yuritishni rag‘batlantiradi, bu informatsiyaning o‘tishini
tezlashtirish, uning ishonchlilik va o‘z vaqtidalik darajasini oshirish va shu tariqa
transport-ekspeditsiya korxonasi ishining samaradorligini oshirish imkonini beradi.