Transport-ekspeditsion xizmatlar asoslari

Har-hiltransportturlaridaqo`llaniladigantransporthujjatlari
Barcha transport turlarida ma’lum miqdordagi yukni belgilangan vaqtichida
bir yoki bir nechta transport turida tashish uchun yozma ravishda “bosh
shartnomalar” tuzish alohida ahamiyat kas betadi. Ushbu kelishuvlarda har bir
transport turi uchun aniq transport hujjatilarini qo`llash ko`zda tutilgan.
Dengiz transportida asosiy hujjat konosament hisoblanadi, uni tuzish
uchun esa yuklash orderi va shturman tilhati asos qilib olinadi.
Yuklash orderi tashuvchiga tashish shartnomasini tuzish va o`rniga
konosament shaklida yozma isbot olish uchun yozmataklifhisoblanadi.
Orderquyidagima’lumotlardaniborat:
- jo`natuvchiningnomi;
- tushirishportiningnomi;
- qabulqiluvchiningnomi;
- yukvauningholatihaqidama’lumotlar;
- yukjo`natuvchigato`lovuchun har narhihaqidama’lumot.
Shturmantilhatikapitantomonidananiqkemabortigaqabulqilibolinganyuknitas
diqlovchiorderhisoblanadi. Konosament ingliz tilida rasmiylashtiriladi va uchta
vazifani bajaradi: yukni tashish uchun kema egasi tomonidan qabul qilinganini
tasdiqlaydi; tovarni tashishga yo`naltirilgan hujjat hisoblanadi; dengizda tashish
shartnomasi tuzilganligidan guvoh beradi.
Temir yo`l transportida ichki va xalqaro temir yo`lda yuklarni tashishda
nakladnoy va uning kopiya-dublikati transport hujjatihisoblanadi. Nakladnoy yuk

---

25
jo`natuvchi va temiryo`l ma’muriyati o`rtasida tashish shartnomasi tuzilganligi
to`g`risidagi rasmiy hujjatsanaladi.
Ichki tashuvlarda kopiya-dublikat yukni qabul qilinganligi haqidagi
kvaitantsiya deb ataladi. Yo`l qaydnomasi va uning koreshogi transport hujjati
hisoblanadi. Yo`l qaydnomasi va nakladnoy yuk bilan birga qabul qilish
stantsiyasigacha etkazib boriladi va qabul qiluvchiga topshiriladi. Yo`lqaydnomasi
–
butemiryo`ltransportiningichkihujjatihisoblanadi.
Utashishhaqlarinito`g`ribelgilanishininazoratqilishuchunxizmatqiladi. Yukni qabul
qilinganligi haqidagi kvitantsiya jo`natish stantsiyasida yuk jo`natuvchida,
koreshogi esa temiryo`l stantsiyasida qoldiriladi.