- “RQ va T “ kafedrasi
- Fan nomi: “TRANSPORTDA TELEKOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI”
- Tashkent 2023
- Toshkent davlat transport universiteti
- 28- Ma’ruza.
- MONITORING TIZIMI, ADMINSTRATORLIK VA BOSHQARUV TARMOQLARI
- 28.1. Kirish qismi
-
- Ma’lumot uzatish tarmoqlarining muvoffaqiyatli funksiyalanish ma’lum darajada marshrutizatsiya jarayonida foydalanilgan algoritmlarning samaradorligiga bog‘liqdir. Tarmoqlarda kanalli kommutatsiyasi uslubida marshrutizatsiya faqat yo‘nalishni tanlash jarayonida ularni o‘rnatish davrida ta’sir qiladi. Bu algoritm paketli kommutatsiya uslubida, tarmoqda har bir paket uchun yoki bir guruh paketlar uchun uzatish marshrutni o‘rnatadi. Ko‘pgina yillar mobaynida telefon tarmoqlarida kanalli kommutatsiya uslubi bilan marshrutizatsiyaning samarali usullari tadbiq qilingan. Marshrutizatsiya muommosining murakkabligi istalagan tarmoqda sezilarli darajada uning topologiyasiga bog‘liqdir. Dupleks kanallar bilan yulduzsimon tarmoqda (28.1.a rasm) barcha tugunlar foydalanuvchilarga ma’lumotlarni uzatuvchi va qabul qiluvchi, qaysiki barcha oqimlar o‘tuvchi yagona markaziy tuguncha ulanagan bo‘ladi. Markaziy tugun tarmoq topologiyasi ma’lumotlariga muhtoj bo‘ladi: har bir adresatni tuguni alohida kanallarda qabul qilinadi va markaziy tugunning marshrutizatsiya jadval chiqish kanallarida adresatlar-tugunlar solishtiriladi. Bu algoritm oddiy hisoblanadi.
- Boshqa sodda tuzilishga xalqasimon tarmoqqa tegishlidi (28.1 b rasm). Bu yerda axborot dupleks kanallari orqali istalgan tugunlariga uzatish mumkin, xalqa bo‘ylab ikki yo‘nalishdan biri orqali uzatiladi. Ushbu holatda marshrutizatsiya nihoyatda oddiy bo‘lib, marshrutizatsiya jadvalisiz amalga oshirilishi mumkin. Ravshanki, ammo ko‘pgina holatlarda xalqa yo‘llaridan biri boshqasiga nisbatan qisqa bo‘ladi, u holda marshrutizatsiya jadvali har bir tugunni ta’minlanib, istalgan adresatga eng qisqa masofani belgilovchi, yoki tugunlarga numeratsiya tizimini kiritib, tugunlar o‘zlari qaysi bir yo‘nalishdan berilgan adresatlarga qisqa ekanligini aniqlash uchun.
- 28.1.– Rasm. Oddiy tarmoqlar topologiyasi a. yulduzsimon; b. xalqasimon.
- Yana bir tarmoq turi, bu qaysiki yordamchi vosita sifatida marshrutizatsiya algoritmi uchun tugunlarni nomeratsiya tizimi foydalaniladi – bu muntazam to‘g‘ri burchakli panjarasimon topologiya (28.2.b rasm). Bu tarmoqda odatda ikkita eng qisqa yo‘llar bir xil uzunlikda istalgan juft tugunlar orasida mavjuddir (ikkita qo‘shni tugunlarni hisobga olmagan holatda). Numeratsiya tizimi, bunday tarmoqda foydalanish jarayonida qaysi biri gorizantal va qaysi biri vertikal qatorligini ko‘rsatadi (satr va ustin) panjarada ma’lum tugun band qilinadi. Har bir tugunda marshrutizatsiya yo‘llarini tugunga grafikning katta (yoki kichik) nashr bilin garizantal va vertikal qatorlarini aniqlash shart. Bu yo‘llar har bir tugunda marshrutizatsiyaning oddiy jadval ko‘rinishida ifodalanadi.
- Daraxtsimon tarmoqda (28.2. a rasm) tugunning istalgan juft orasida yagona yo‘l mavjuddir. Bu vaziyat adresatsiya tizimini qayta ishlashga bir ma’noda istalgan tugun jufti orasida tanlash yo‘li belgilanishiga ruhsat etadi. Barcha ma’lumotlar marshrutizatsiya algoritmiga zarur bo‘lib paket orasida saqlanishi mumkin. Marshrutizatsiya jadvali tugunlarida talab qilinmaydi, paketlarni qaerga uzatishni aniqlab yechishi kerak salbs, tarmoqlararo tepaga pastga.
- 28.2. Rasm. Oddiy tarmoqlar topologiyasi a. Daraxtsimon, b. Panjarasimon.
- Illustrasiya sifatida oddiy daraxtsimon tarmoqni ko‘rib chiqamiz, qaysiki har bir tugunda quyi satxga bir kanal orqali ulanadi, ikki kanal orqali quyi satxga: ravshanki quyi satxdagi tugunlar soni ikkiga teng bo‘lishi shart emas. Marshrutizatsiyaning oddiy algoritmi tarmoqning so‘nggi misol sifatida to‘liq aloqali tarmoqni keltiramiz (28.3. a rasm), qaysiki har bir tugun qolgan barcha tugunlar bilan to‘g‘ri aloqaga ega. Marshrutizatsiya jadvali tugunda berilgan topshiriq tugunga obaruvchi yagona kanal aniqlanadi. Marshrutizatsiya algoritm boshqaga bo‘linishi mukin ham emas.
- Tarmoq topologiyasi yuqorida sanab o‘tilganidek marshrutizatsiya algoritmlarini oddiyligini ta’minlaydi, biroq mavjud tarmoqlar sezirarli murakkab topologiyalarga ega bo‘lib, yacheykali tuzilishdan iborat (28.3.b rasm). Tarmoq tugunlarining joylashuvi odatda foydalanuvchilar ehtiyojiga qarab o‘rnatiladi, magistrallarni, tugunlarni ulanishi ularning o‘tkazuvchanlik qobiliyatiga va uzatish marshrutlariga bog‘liq bo‘lib bu asosan iqtisodiy jixatdan bosh rolni o‘ynaydi.
- Telefon tarmog‘ida marshrutizatsiya kanallar kommutatsiya prinsipi bo‘yicha ishlovchi muayyan cheklovlvrga bo‘ysunadi. Tarmoq abonentlari mahalliy kommutatorlarga ulaniladi, har bir kommutatorga bir necha ming abonentlar ulanishi mumkin. Telefon tarmog‘i bir qancha satxlarda kommutatsiya markazlari bilan ulanadi va tarmolq topologiyasi ierarxik topologiya hisoblanadi.
- 28.3. Rasm. Xar-xil tarmoq topologiyalar. a. To‘liq bog‘langan topologiya, b. k-bog‘liqlik topologiya
- Paketlar kommutatsiya zamonaviy tarmoqlarida tez-tez marshrutizatsiya algoritmi uchrab turadi, qaysiki manbadan adresatga har bir paketga uzluksiz uzatilishini ta’minlashga harakat qiladi. Shunga erishish uchun marshrutizatsiya algoritmi har bir paketning uzatilishi uchun nisbatan munosib uzatilish kanalini tanlashga harakat qiladi. Ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarida qo‘llanadigan marshrutizatsiya turlarini ko‘rib chiqamiz.
- 29- Ma’ruza.
- ALOQA TIZIMLARI VA TARMOQLARIDA ELEKTROMAGNIT MOSLASHUVCHANLIK
- Magnit maydonini o‘zgarishi natijasida elektr maydoni
- va aksincha
- elektr maydonini o‘zgarishi natijasida magnit maydoni
- hosil bo‘lishi bu ikki maydonning o‘zaro bog‘liqligini bildiradi.
- Elektr maydonining kuchlanganligi
- Elektr va magnit maydonlarning o‘zaro bog‘liqligini elektr energiyani uzatish liniyasining ish faoliyati misolida ko‘rish mumkin
- Elektr energiyani uzatish liniyasi
- U kuchlanish ta’sirida bir-biridan izolyatsiya qilingan liniya simlari orqali energiya uzatiladi.
- Simlar orasida elektr maydoni hosil bo‘ladi. Uning kuchlanganligi - E.
- Liniya simlaridan I tok o‘tishi natijasida ularning ichida va atrofida magnit maydoni yuzaga keladi. Uning kuchlanganligi - H.
- Elektr maydoni kuch chiziqlari berk emas – ular musbat zaryadlangan (+) simdan boshlanib manfiy zaryadlangan (-) simda tugaydi,
- Magnit maydoni kuch chiziqlari berk – ularning boshi ham, oxiri ham yo‘q
- Elektr maydonining eng oddiy ko‘rinishi qo‘zg‘almas elektr zaryadlarning maydoni hisoblanadi va u elektrostatik maydon deb ataladi.
- Bu maydonning har bir nuqtasi kuchlanganlik vektori bilan tavsiflanadi.
- Elektr maydonining kuchlanganligi (Ye)
- unga kiritilgan nuqtali zaryadga maydon tomonidan ta’sir etayotgan kuchning shu zaryadga nisbatiga teng:
- Nuqtali zaryad deb, shunday jism zaryadiga aytiladiki, uning o‘lchami juda kichik bo‘lib zaryadi tadqiq etilayotgan maydon ko‘rinishiga ta’sir etmaydi.
- Agar q0 1 Kl (Kulon) bo‘lsa, u holda
- bo‘lib, elektr maydonining kuchlanganligi son jihatdan birlik zaryadga maydon tomonidan ta’sir etadigan kuchga teng bo‘ladi.
- Kuchlanganlik vektorining yo‘nalishi nuqtali zaryadga ta’sir etayotgan kuch vektorining yo‘nalishi bilan mos tushadi.
- Kuchlanganligi barcha nuqtalarda bir xil bo‘lgan maydon bir jinsli maydon deb ataladi.
- 1.2. Elektr potensial va kuchlanish
- Zaryadlangan zarrachani
- elektr maydoni tomonidan ta’sir etuvchi kuch yordamida ko‘chirishda maydon energiyasining o‘zgarishi hisobiga ma’lum bir ish bajariladi.
- Aytaylik, musbat q0 zaryadli zarracha elektr maydonida ma’lum bir yo‘l bo‘ylab a nuqtadan b nuqtaga ko‘chirilmoqda
- Zarrachaga maydon tomonidan ta’sir etayotgan kuch
- maydonning har bir nuqtasida
- kuchlanganlik kuch chiziqlariga urinma bo‘ylab yo‘naladi.
- kuch vektori va a b yo‘l T traektoriyasiga o‘tkazilgan urinma orasidagi burchak.
- elementar vektor ajratsak, u holda
- vektorlar orasidagi burchak bo‘ladi .
- T traektoriyasidan zarracha harakati yo‘nalishi bo‘ylab
- Zaryadlangan zarrachani l yo‘l bo‘ylab ko‘chirishda
- maydon kuchlari ish bajaradi:
- Butun ab yo‘l bo‘ylab bajarilgan ish:
- Elektr maydoni o‘zining har bir nuqtasida potensial energiyaga yoki ish bajarish qobiliyatiga ega.
- Ish bajarish qobiliyati potensial funksiya yoki potensial bilan aniqlanadi. Potensial skalyar kattalik hisoblanadi.
- Elektr maydoni berilgan nuqtasi potensialining
- o‘lchovi sifatida birlik zaryadni maydonning shu
- nuqtasidan cheksizlikka ko‘chirishda
- maydon tomonidan bajarilgan ish qabul qilingan:
- Elektrostatika masalalarida odatda Yer yuzasining potensialini nolga teng deb qabul qilinadi.
- Cheksiz uzoqlikda joylashgan nuqtalar potensiali odatda nolga teng deb olinadi.
- q zaryaddan R masofada joylashgan nuqtaning potensiali quyidagicha aniqlanadi:
- bu yerda - a moddaning absolyut dielektrik singdiruvchanligi.
- Nuqtali zaryadni elektr maydoni kuchlari yordamida a nuqtadan b nuqtaga ko‘chirishda quyidagi tenglama bilan aniqlanadigan ish bajariladi :
- Elektr kuchlanish qiymati jihatdan birlik zaryadni maydonning bir nuqtasidan ikkinchi nuqtasiga ko‘chirishda sarflangan ishga teng.
- Elektr maydoni ikki nuqtasi orasidagi potensiallar ayirmasi elektr kuchlanish deb ataladi :
- Kuchlanish – vektor kattalik bo‘lib, uning musbat yo‘nalishi potensiali yuqori bo‘lgan nuqtadan potensiali past bo‘lgan nuqtaga tomon olinadi, qiymati esa o‘zi aniqlanayotgan nuqtalar holatiga bog‘liq va zaryad ko‘chayotgan yo‘lga bog‘liq emas.
- 30- Ma’ruza.
- TELEKOMMUNIKATSIYA TIZIMLARIDA AXBOROT XAVFSIZLIGI TA’MINLASH
REJA: 1. Telekommunikatsiya tizimlariga qo‘yiladigan talablar. 2. Telekommunikatsiya tizimlarida ishonchlilikni oshirish choralari va usullari. 3. Ishonchlilikni oshirish usullariga qo‘yiladigan talablar. 4. Shovqinlar va ularning turlari. 5. Xatolarni tavsiflaydigan matematik modellar haqida tushunchalar. Purtov modeli. 6. Diskret kanallarda ma’lumotlarni shovqinbardosh kodlar bilan kodlash asoslari. Telekommunikatsiya tizimlariga qo‘yiladigan talablar - Quyidagilarga asosan aloqa tarmoqlari va tizimlariga nisbatan bo‘lgan talab doimiy ravishda ortib boradi:
- foydalanuvchilar sonining ortishi;
- foydalanuvchilarni qiziqtirgan xizmat turlarining sonini ortishi;
- xizmat ko‘rsatish sifatiga bo‘lgan talabning ortishi (qabul qilinadigan axborotlarning ishonchliligini, yetkazilish vaqti va maxfiyligiga bo‘lgan talab asosiy xisoblanadi).
- Xozirgi kunda amaliyotda konferensaloqa, elektron pochta, axborotlarni qidirish va xokazo shunga o‘xshash kabi xizmatlar keng qo‘llanilmokda.
- Keng yo‘lakli raqamli kanalni amalga oshirishni talab etuvchi yangi turdagi xizmatlarga bo‘lgan talablar xosil bo‘lmokda. Bular:
- eng avvalo oq – qora va rangli videotelefon;
- videokonferensaloqa;
- rangli faksimil aloqa;
- videopochta;
- videoli axborotlarni qidirish;
- qisqa vaqtda katta xajmdagi axborotlarni uzatish va xokazo kabi xizmatlardir.
- Bundagi ko‘pgina talab etilayotgan xizmatlar, axborotlarni kompleksli yetkazish xizmati xisoblanadi. Bu esa, XTI standartlash sektori tavsiyasiga muvofiq multimedia deb yuritiladi.
- ShK tezligiga nisbatan xisoblash tarmoqlarining o‘tkazuvchanlik qobiliyatini o‘sishiga bo‘lgan talab ko‘proq degan xulosa chiqarish imkonini beradi.
- Xisoblash tarmoqlarini takomillashtirish quyidagi o‘zaro bog‘liqlik asosida amalga oshiriladi:
- birinchi tomondan lokal tarmoqlarining o‘zini ishlash tezligini oshirish bo‘lsa;
- ikkinchi tomondan – xar xil turdagi lokal tarmoqlarni shaxar, maxalliy va global tarmoqlarga birlashtirishdir. Bu esa xar - xil turdagi axborotlarni almashish imkonini beradi.
- Yangi axborot texnologiyalar multimedia texnologiyalarining yaratilishi telekommunikatsiya tizimlariga integratsiyalashuvning 3 – bosqichini boshlab berdi.
- 1 – bosqich, raqamli texnika asosida kommutatsiya va uzatish tizimlarining integratsiyalashuvi bilan bog‘liq. Bu esa integral raqamli tarmoqlar (ISDN) ni yaratish bilan yakunlanadi.
- 2 – bosqich, integratsiya xizmatlarini amalga oshiruvchi raqamli tarmoqlarni yaratishdan iborat: bunda abonent bitta tarmoqdan xar - xil turdagi axborotlar bilan ishlash vazifasini bajaruvchi bir qancha terminallardan foydalanish imkoniga ega bo‘ldi.
- 3 – bosqich esa xar - xil turdagi terminallarning o‘zini bitta qurilmaga integratsiyalashdan iborat. Bu esa telekommunikatsiya tarmoqlarining xamma turdagi xizmatlaridan foydalanish imkonini beruvchi ShK asosida bajariladi. Demak, bu multimediani qo‘llash uchun asos bo‘ladi.
- Telekommunikatsiya tizimlariga qo‘yiladigan talablar
Telekommunikatsiya tizimlarida ishonchlilikni oshirishdagi choralar va usullar - Telekommunikatsiya tizimlarida ishonchlilikni pasayish sabablarini quyidagicha izohlash mumkin:
- - diskret kanalning AChX, FChX va boshqa parametrlariga qo‘yilgan talab bajarilmaganligi;
- - diskret kanalda qisqa vaqtli va impulsli shovqinlar mavjudligi;
- - uzatish darajasi moslashmaganligi;
- - chastotalarning surilishi va b.
- Ishonchlilikni oshirish usullarini shartli ravishda 3 guruxga bo‘lish mumkin:
- I gurux – ekspluatatsiya va profilaktika aloqa kanallarining sifat ko‘rsatkichlarini oshirishga yo‘naltirilgan. Bu usul foyda bermasa xech bo‘lmaganda, diskret xabarlarni uzatishda xosil bo‘ladigan xatolar sonini kamaytirish, shovqin va so‘nishlarni kamaytirish mumkin.
- II gurux – diskret xabarlarni uzatishda birlik elementlar shovqinbardoshliligini oshirishga yo‘naltirilgan choralar:
- - amplituda o‘zgarishi signal / shovqin o‘sishi natijasida uning nisbatini ham o‘sishi;
- - foydali signal spektr chastotasi yoki uzunligi;
- - signallarni qabul qilishda rivojlangan va shovqinbardosh modulyatsiya usullarini ishlatish.
- Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, xabarlarni uzatishda ishonchlilikni oshirish usullarini xammasi shovqinbardosh usullarda uzatish uchun ayrim xarajatlarga ega.
- III gurux – diskret xabarlarni uzatishda ishonchlilikni oshirish uchun qabul qilingan xabarlarda xatoliklarni aniqlash va xatoliklarni to‘g‘rilash kiradi. Bu usullarni teskari aloqasiz tizim va teskari aloqali tizim tashkil qiladi.
- Zamonaviy telekommunikatsiya tizimlari ularga xalaqitlar, shovqinlar ta’sir qilganda ham, o‘zlarining sifatli ishlash qobiliyatlarini yo‘qotmasliklari lozim. Shuning uchun axborotlarni kodlashda shovqinbardosh kodlar ishlatiladi.
- Zamonaviy telekommunikatsiya tizimlari ularga xalaqitlar, shovqinlar ta’sir qilganda ham, o‘zlarining sifatli ishlash qobiliyatlarini yo‘qotmasliklari lozim. Shuning uchun axborotlarni kodlashda shovqinbardosh kodlar ishlatiladi.
- Umuman olganda uzatilgan axborotni to‘g‘ri qabul qilishning ikki xil usuli mavjud:
- 1. Aloqa kanallarini sifat ko‘rsatkichlarini yaxshilash. Amaliyotda bunga erishish juda qiyin. Sababi tarmoqda qo‘llanilib kelinayotgan eski turdagi telekommunikatsiya tizimlari evaziga bugungi kundagi talablarga javob beradigan ma’lumot uzatishning sifat ko‘rsatkichlari sezilarli darajada pasayib ketishi mumkin;
- 2. Signallarni shovqinbardosh kodlar bilan kodlashtirish. Bu usul yordamida uncha katta bo‘lmagan iqtisodiy – xarajatlarsiz axborot uzatish butunligini ta’minlash mumkin.
- Kod deb – istalgan ko‘rinishdagi axborotni masofadan turib uzatish uchun qulay shaklda ifodalashga mo‘ljallangan shartli belgilar (simvollar) yoki signallar sistemasiga aytiladi.
- Bu belgilar yoki signallar to‘plamiga kod alfaviti deyiladi.
- Koddagi elementlar yoki belgilar soni har doim chegaralangan bo‘ladi. Bu elementlardan kodli kombinatsiyalar tuziladi.
- Diskret xabarlarni shovqinbardosh kodlash
- Koeffitsient xatoligini o‘lchash usullari
- Asosiy shovqinlar va tavsiflari
- Signalga ta’sir etish xarakteri bo‘yicha shovqinlar klassifikatsiyasi.
- Izlanish shuni ko‘rsatdiki, impulsli shovqinlarning xarakati tufayli xatoliklar soni -10-20% ni tashkil etadi.
- To‘xtalish (pererыv) xisobiga xatoliklar soni – 80-90% ni tashkil etadi.
- Chastotalarning surilishi
- Qoldiq yutilishning o‘zgarishi
- Purtov modeli bo‘yicha kanal klassifikatsiyasi
Purtov modeli - Real aloqa kanallari statsionar bo‘lmaganligi tufayli, amaliyotda ba’zi bir vaziyatlarda ularda kvazistatsionar qismlarni ajratish mumkin, va ushbu kanallar uchun, holatlarga o‘tishning markov zanjiri bilan Purtov modeli yordamida ta’riflanadigan kvazistatsionar matematik modelidan foydalanish mumkin.
Purtov modeli Рхато ва αхато граф ўтишлар MUTda xatoni aniklovchi raqamli tizim qabul qilgichining modeli - С0 - қабул қилгич хатоликларсиз ишлайди;
- С1 - қабул аниқланмаган хатосиз функциялайди;
- С2 - қабул қилгич аникланган хатони тўғирлайди;
- С3 -рад жавоблари учун қабул қилгич ишга лаёкатли эмас
Shovqinli diskret aloqa kanali uchun Shennon teoremasi - Shovqinli diskret kanal uchun Shennon tomonidan quyidagi teorema isbotlangan.
- Agar manba tomonidan ishlab chiqarilgan axborot oqimi , kanalning o‘tkazish qobiliyatiga yetarlicha yaqin bo‘lsa, bunda manba ishlab chiqargan barcha xabarlarni uzatishni ta’minlay oladigan kodlash usulini doim topish mumkin va yuborilgan har qanday xabarning xatolik bilan aniqlash ehtimolligi shuncha kam bo‘ladi.
- Manba axborot oqimi va kanalning o‘tkazish qobiliyatining matematik yaqinligi quyidagi tenglik ko‘rinishida yoziladi:
- Bu yerda - axborot uzatish tezligi;
- S – kanalning o‘tkazish qobiliyati;
- - xohlagancha kichkina (cheksiz) miqdor.
- Topilmagan xatolik ehtimolligining qay darajada kichikligi quyidagi ko‘rinishda yoziladi:
-
-
- bu yerda - yuborilgan xabarni noto‘g‘ri aniqlash ehtimolligi,
- η – qancha bo‘lsa xam kichkina miqdor.
Teoremaning teskari talqini shundan iboratki, agar manbaning axborot oqimi kanalning o‘tkazish qobiliyatidan oshsa, unda har qanday xabarni kichik xatolik ehtimolligi bilan uzatishni ta’minlovchi kodlash usuli mavjud emas. - Teoremaning teskari talqini shundan iboratki, agar manbaning axborot oqimi kanalning o‘tkazish qobiliyatidan oshsa, unda har qanday xabarni kichik xatolik ehtimolligi bilan uzatishni ta’minlovchi kodlash usuli mavjud emas.
- Bu teorema manba tomonidan yaratilgan xabar tezligi, kanalning o‘tkazish qobiliyati orasidagi bog‘liqlikni shovqin va qabulda xabarni aniqlay olish ishonchliligi mavjudligida belgilab beradi.
- Shennon teoremasi axborot uzatish tezligini kanalning o‘tkazish qobiliyatiga yaqinlashtirish uchun optimal kodlar topishning amaliy yo‘llarini belgilamaydi.
- Shovqinli va shovqinsiz kanallar uchun uzatish tezligini maksimal qiymatga yaqinlashtirishning umumiy usuli uzun xabarlarni kodlash hisoblashigina belgilangan.
- Shennongacha kanalda belgilangan shovqinlarni eng kichik xatolik ehtimolligini faqatgina uzatish tezligi nolga intilgandagina ta’minlash mumkin deb hisoblangan. Teorema tegishli kodlash usulini tanlash orqali eng kichik xatolik ehtimolligini ta’minlash mumkinligini ko‘rsatyapti.
- Shovqinli kanallarni kodlash haqida Shennon teoremasi
- 1. Manbada har qanday xabarni ishlab chiqarish kanalning o‘tkazish qobiliyatidan kam bo‘lganda qaysiki manba yaratayotgan xabarni kichik xatolik ehtimolligi bilan butun axborotni uzatishni ta’minlashga yo‘l qo‘yadigan kodlash usuli mavjud.
- 2. Agar xabar manbasi quvvati kanalning o‘tkazish qobiliyatidan yuqori bo‘lganida axborotni kichik xatolik ehtimolligi bilan uzatishga yo‘l qo‘yuvchi kodlash usuli mavjud emas.
- Taxdidni yo‘naltirish maqsadi
- Murojaat qilishni buzilishi
- Kirish imkonidan foydalanish
- Maxfiy kanallardan foydalanish
- Ximoya tizimlarini boshqarish xatosi
- Aniq tizimlardagi xavfsizlik siyosatini noto‘g‘riligi
- Ximoya tizimlarini
- loyixalash xatosi
- Ximoyalashda yuzaga keluvchi xatolar sababi
- Xujum ob’ektiga bevosita ta’sir
- Ob’ektga ta’sir ko‘rsatuvchi xujumlarning turlari
- Ruxsat etish tizimiga ta’sir
- Xujum qilinadigan ob’ektlar
- Tizimdagi sub’ektlarga (shaxslarga)
- Ma’lumot uzatish kanallariga
- Ishlab chiqilgan dasturiy ta’minotdan foydalangan holda
- Ishlatiladigan xujum vositalari
- Ob’ekt qayta ishlanayotganda
- Фойдаланувчилар ва ходимлар хатоликлари
- Физик хавфсизлик муаммолари
- Ташқаридан бўладиган хужумлар
- Axborot xavfsiligini buzuvchi
- Axborot xavfsizligini buzish sabablari
-
- Sanoat josusligi, axborotni sotish
- Tarmoqdagi o‘yin xarakatlari
- Xayfsanga reaksiya, ish uchun xaq to‘lanmasalik, yomon niyat
- Tarmoqdagi oxirgi avlod shaxsiy kompyuteri + zamonaviy dasturiy ta’minoti xazinasi
- Tarmoqda ishlayotgan shaxsiy kompyuter + dasturlash tillari
- Tarmoqdagi uy shaxsiy kompyuteri
- Destabillashtiruvchi omillarning manba’lari
- Modellar, algoritmlar dasturlar
- Ruxsat etilmagan o‘zgartirish
- Ruxsat etilmagan ko‘paytirish
- Destabillashtiruvchi omillarning ta’sirlari oqibatlari
- Tizimning miqdoriy yetishmasligi
- Destabillashtiruvchi omillar:
-
- Tizimning yakuniy va sifatli tayyor emasligi
-
- IX tahdidlari:
- 1.O‘g‘irlash
- 2.Yo‘qotish
- 3.Blokirovkalash
- 4. Modifikatsiyalash
- 5. Yo‘q qilish
- 6. Rad etish
- 7. Yolg‘on
- axborotlarni
- kiritish
- IX tahdidlari manba’lari:
-
- 1. Antropogen
- Texnogen
- Favqulodda
- Himoyalanmagan joy:
-
- 1. Ob’ektiv
- 2. Sub’ktiv
- 3. Tasodifiy
- IXni amalga oshirish usullari:
-
- 1. Analitik
- 2. Texnik
- 3. Dasturli
- 4. Tashkiliy
- 5. Ijtimoiy
-
- Himoya qilish usullari:
- 1. Xuquqiy
- 2. Texnik
- 3. Dasturli-apparatli
- 4. Tashkiliy
- 5. Muhandis-texnik
-
- Xavf-xatar natijasida paydo bo‘lgan natijalar – shaxsiy axborot
- zarari
- Axborot xavfsizligi taxdidlarini amalga oshirish modeli
- Kompyuter tizimini ximoya qilish
- Ximoya qilish mexanizmlari
- Axborotni ximoya qilishning kompleks tizimini texnik tavsiflari modeli
-
- Kompyuter tizimlarining modeli
- Axborotni ximoya qilinganligiga talablar
- Axborotni ximoya qilishning kompleks tizimi modeli
- Optimal axborotni ximoya qilishning kompleks tizimi modeli
-
- Axborotni ximoya qilishning kompleks tizimida ishlab chiqish ketma-ketligi
- 1. Telekommunikatsiya tizimlariga qo‘yiladigan talablar nimalardan iborat?
- 2. Telekommunikatsiya tizimlarida ishonchlilikni oshirishdagi choralar va usullar nimalardan iborat?
- 3. Diskret xabarlarni shovqinbardosh kodlashga va koeffitsient xatloligini o‘lchash usullariga tavsif bering?
- 4. Asosiy shovqinlar tavsiflariga tushuncha bering?
- 5. Purtov modeliga tavsif bering?
- 6. MUTda xatoni aniklovchi raqamli tizim qabul qilgichining modeli va ishlash tarbiga tushuncha bering?
- 7. Shennon teoremasi?
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!
Do'stlaringiz bilan baham: |
