Транспортнинг умумий тавсифи

Қувурлар тармоғи транспорти. Ўзбекистон транспорт тизимида қувурлар тармоғи транспортининг улуши анчагина катта. Бу нефть ва газ қазиб чиқариш тармоғининг катта экспорт салоҳияти билан изоҳланади. 1995 йилда йилда нефть ва нефть маҳсулотлари қувурлар тармоғи транспортининг юк айланмасидаги улуши 26,7% ни, ташишлар ҳажмида эса тахминан 3% ни ташкил қилган. 1.4 жадвалда баъзи бир мамлакатларда қувурлар тармоғининг узунлиги ва транспортировка қилиш ҳажми бўйича 1992 йил учун маълумотлар келтирилади.
Ҳаво транспорти. Бу транспорт турининг Ўзбекистонда йўловчиларни ташишдаги роли анчагин катта, бу узоқ масофалар ва мамлакатнинг баъзи бир районларида, айниқса шарқда инфратузилманинг етарлича ривожланмаганлиги билан изоҳланади. Аксарият ғарбдаги ривожланган мамлакатларда, АҚШ дан ташқари, ички ташишларда ҳаво транспорти Россвиядагидай аҳамиятга эга эмас, бу ерда 1994 йилда ҳаво транспортининг улушига йўловчиларни барча шаҳарлараро ташишларнинг 27% (АҚШ да 17%) тўғри келган.

Транспортнинг асосий турлари, афзалликлари ва камчиликлари
Транспорт- бошқарув объекти сифатида транспорт жараёнини амалга ошириш учун зарур бўлган элементлар ягоналигини билдиради.
Транспорт жараёни- йўловчилар ва юк ташиш жараёни саноат, агросаноат ишлаб чиқариши, мудофаа ва инсон эхтиёжларига мос келувчи жараён хисобланади. Транспорт жараёни ишлаб чиқариш жараёнининг бир тури хисобланади ва ўз ичига қабул қилиш, ташиш, сақлаш, топшириш амалларини олади. Транспорт жаранида ишлаб чиқариш жараёнидан фарқли равишда янги материал ишлаб чиқарилмайди. Ҳар бир операция, жараён сифатида мехнат предметлари, ишлаб чиқариш воситаси хисобланиб, уларнинг барчаси транспорт махсулотини таъминлашга қаратилган:

· транспорт ишлаб чиқариш предмети-йўловчилар, юк ва почталарни ташиш;

· транспорт ишлаб чиқариш воситаси- транспорт майдони ва техникаси;
· транспорт ишлаб чиқариши ижрочилари- транспортга хизмат кўрсатувчилар;
Транспорт махсулоти- йўловчилар ва юкни манзилга етказиш бўйича бажарилган ишнинг натижаси.
Умумий холда ишлаб чиқариш воситаси деганда, ишлаб чиқариш бинолари, иншоатлар ва техникалар тушинилади. Уларни иккита гурухга ажратиш мумкин: транспорт мухити ва транспорт техникаси.
Траспорт майдони- бу ер усститранспорти, сув ваҳаво транспорти объектларини ҳаракатланиши ва улар ҳаракатини бошқариш хисоланади. Бу тушунчага асосан транспорт майдони таркибига қуйидагилар киради:


транспорт коммуникацияси – ер усти, сув ва ҳаво траспорти объектларини ифодаловчи алоқа йўллари хисобланади (темир йўл, автомобиль йўллари, сув йўллаари, ҳаво трассалари, қувур транспорти).
траспорт – технологик терминаллари: ортиш-тушириш ва омбор комплекслари, порт ва вокзал иншоатлари, траспорт махсулотларига буюртма расмийлаштирувчи мижозлар учун мажмуалар;
траспорт оқимини бошқариш учун бинолар, иншоатлар ва комплекслар.
Транспорт техникаси- бу транспорт жараёнларини амалга оширувчи техник объектлар мажмуи.
Траспорт техникаси таркибига қуйидагилар киради:
юк ва йўловчиларни траспорт коммуникациялари бўйлаб ҳаракатини таъмиинловчи траспорт (ҳаракат) тизими;
траспорт- технологик терминал техникалари- булар ортиш-тушириш, транспорт-омбор ҳамда терминал ичидаги ташиш технологик операцияларини амалга оширишга мўлжалланган;
траспорт оқимини бошқариш техникалари- мижозларга хизмат кўрсатишни бошқаришда, транспорт воситаларини бошқариш, траспорт тузилмасини бошқаришни ташкил этишга мўлжалланган ахборот хисоблаш мажмуалари, ахборот узатиш ва алоқа техникалари;
· траспортни ташкилий тузилмасини бошқарувчи раҳбарлар ва бошқарувчилар;
· траспорт майдонида юз берадиган ишлаб чиқариш жараёни операторлари;
· транспорт воситалари операторлари;
· транспорт оқимини бошқарувчи дастурчилар ва операторлар.
Траспортни магистрал, саноат, шаҳар ва идоравий турларга бўлинади.
Магистрал транспорт йўловчиларни, юкларни, багажларни ва почта жўнатмаларини етказиш вазифасини бажаради. Магистрал транспорт автомобиль транспорти, ҳаво транспорти, денгиз транспорти, сув транспорти, темир йўл траспорти ва қувур транспорти турларига бўлинади.
Жадвал
Турли магистрал тарснспорти афзалликлари ва камчиликлари