Tranzistorlar turlari. Bipolyar tranzistorlarning tuzilishi, turlari, ishlashi, statik xarakteristikalari va parametrlari

E
1 
E
2 
R
H 
Б 
К 
Э 
p 
n 
p 
8.2-расм. Транзисторнинг электр манбаига 
УБ схемасида уланиши. 

---

o’tish sohasiga tortadi.va natijada kollektor toki oshadi. Agar baza qalinligi etarlicha kichik bo’lsa 
va unda kovaklar kontsentratsiyasi uncha ko’p bo’lmasa, baza orqali o’tadigan elektronlar 
bazadagi kovaklar bilan rekombinatsiyalashishga ulgura olmaydi. Natijada bu elektronlarlar 
kollektorli o’tishga etib keladi. Bazada uncha ko’p bo’lmagan elektronlargina 
rekombinatsiyalashadi. Bazada elektronlarning rekombinatsiyasi natijasida juda kam miqdorda 
baza toki hosil bo’ladi. Barqarorlashgan rejimda bazadagi kovaklar soni o’zgarmas bo’ladi. 
Chunki bazada har sekundda qancha kovak yo’qotilsa, bazadan E
1
manbaning musbat qutbi tomon 
ketadigan elektronlar hisobiga huddi Shuncha miqdorda kovaklar paydo bo’ladi. Agar emitterdan 
bazaga tomon harakatlanadigan maʻlum sondagi elektronlar bazada kovaklar bilan 
rekombinatsiyalashib kollektorga etib boraolmasa, u holda Shunday sondagi elektronlar bazadan(
б
i -baza tokini hosil qilib) chiqib ketishi lozim. Shu sababli kollektor toki emitter tokidan bir oz 
bo’lsada kam bo’ladi. Kirxgofning 1-qoidasiga asosan emitter toki kollektor va baza toklarining 
yig’indisiga teng bo’ladi. 
Б
k
Э
i
i
i
+
=
Baza toki foydasiz hisoblanadi. Uning miqdori iloji boricha juda kam bo’lishi lozim. 
Haqiqatda baza toki 
б
i
«
э
i
emitter tokiga nisbatan juda kichik bo’lganligi uchun emitter tokini 
kollektor tokiga deyarli teng deb hisoblash mumkin. Kollektor o’tishga hech qanday kuchlanish 
qo’yilmasa, unda bu o’tishdan o’tadigan tok kattaligini nolga teng deyish mumkin. Bu holda 
kollektor o’tish sohasining o’zgarmas tokka ko’rsatadigan qarshiligi juda katta bo’ladi. Bu o’tish 
sohasidan asosiy tok tashuvchilar uzoqlashadi. Kollektor o’tish orqali bir-biriga qarama-qarshi 
yo’nalgan juda kam miqdorda asosiy bo’lmagan teskari tok o’tadi (bu tok r-sohadan keladigan 
elektronlar va n sohadan keladigan kovaklar hisobiga yuzaga keladi). Bu tok haroratga bog’liq 
bo’ladi. Agar kirish kuchlanishi taʻsirida emitter toki yuzaga kelsa, u holda emitter sohasidan 
bazaga bu soha uchun asosiy bo’lgan elektronlar injektsiyalanadi. emitter tokining ortishi bazada 
emitterdan injektsiyalangan , baza sohasi uchun asosiy bo’lmagan tok tashuvchilar 
kontsentratsiyasi ortadi. Bu tok tashuvchilar soni qancha ko’p bo’lsa, kollektor toki shuncha ko’p 
bo’ladi. 
Modomiki, tranzistorda emitter toki, kollektor toki va baza toklarining yig’indisiga teng 
ekan, unda emitter tokining orttirmasi ham kollektor va baza toklari orttirmalarining yig’indisiga 
teng bo’ladi. 
Tranzistorning muhim xossalaridan biri uning toklari orasidagi taqriban chiziqli bog’lanish 
hisoblanadi, yaʻni tranzistorning Shu uchta toki bir-biriga nisbatan proportsional bo’ladi.
Tranzistorning emitterli va kollektorli o’tishlariga beriladigan kuchlanishga bog’liq holda u 
uch xil rejimda ishlashi mumkin: aktiv, to’yinish va kesish rejimlari. Tranzistor aktiv rejimda 
ishlaganda uning emitterli o’tishiga kuchlanish to’g’ri yo’nalishda, kollektor o’tishga teskari 
yo’nalishda kuchlanish beriladi. Tranzistorning kesish yoki yopilish rejimida ikkala o’tishga ham 
kuchlanish teskari yo’nalishda beriladi. Tranzistor to’yinish rejimida ishlaganda, uning ikkala 
o’tishiga ham kuchlanish to’g’ri yo’nalishda beriladi. Tranzistorning aktiv rejimi asosiy 
hisoblanadi. Bu rejim ko’pgina kuchaytirgich va generatorlarda qo’llaniladi. Tranzistorning 
yopilish va to’yinish rejimlari uning impulsli ish jarayonida qo’llaniladi. Masalan,
tranzistorlarning yopilish va to’yinish ish rejimidan avtomatika va hisoblash texnikasi 
qurilmalarida foydalaniladi.