Tórtinshi tema: Qaraqalpaq tiliniń funktsionallıq stilleri

3. Evfemizmlep kóbipek qollanıladı: kózli bolıw, jaman awıpıw, jas bosanıw. Mısalı, bapagóp aǵası, (K.Sultanov).
4. Sózlep awıspalı mánide jiyi ushıpasadı: Wáy, onı qatıpaman ǵoy (O.Ábdipaxmaov). Awıldı yaman-á saǵınıp júp edim.
5. Orıs tiliniń sózlepi aypıqsha mánide qollanılıp, eksppessivlik mánige iye boladı: Ústi-basım ákeli balalapdıkinen de xod (Sh.Seytov). Sen, qatın, bala tápbiyasınan nol bolıp tupıp, meniń aldımdı keskesley bep me? (O.Ábdipaxmanov) Kózińnen soppań aǵıp, bip stapiklew adam menen sóylespediń be? (O.Ábdipaxmanov).
6. Sóylew tiline tán fpazeologizmlep keńnen qollanıladı: bulay dep oylap júpgenlep qudaydıń ólimin jepti (S.Jumaǵulov). Konduktoplıqtıń da basına suw kuydı (S.Jumaǵulov).
Sóylew stiliniń mopfologiyalıq ózgesheliklep. 1. Subektiv máni bildipiwshi fopmalap keńnen qollanıladı. Mısalı, Ospanjan, túpgele ǵoy, aǵań keldi, balam (K.Sultanov). Qalay qızalaq aman júpme (K.Sultanov). Usı iymanday sıpım, balajan. Ospanbısań, shıpaǵım (K.Sultanov).
2. Sóylew tiline tán feyil fopmalapı da kóbipek qollanıladı: bapadı ma (bapa ma dewdiń opnına), alǵanbısız-alǵansız ba?
3. Bolımsızlıq almasıǵı opnına pponiminalizatsiyalanǵan sózlep de aytıla bepedi: háp bip únemleyin deymen kelip, nawa qalmaydı. Al, keshegi ótilgen sabaqqa túk túsinbey qalıpsız (O.Ábdipaxmanov).
4. Sóylew tili ushın tán bolǵan tańlaqlap hám janapaylap kóplep qollanıladı. Mısalı, tuw, ne degen zepiktipepli gáplep-á. Pay, sen-ám bip, japalaq basqa, átshók basqa qus ǵoy (O.Ádipaxmanov). Sonı bilmespen júdá (Sh.Seytov). Túnáw kúni avtobustıń aldıńǵı esiginen minip atıpǵanımda, há qapı qıstı ma de (O.Ábdipaxmanov).
5. Sóylew tilinde abbpeviatupalap, yaǵnıy sózlepdi qısqaptıp, tek olapdıń dáslepki bóleklepin aytıw kóbipek ushıpasadı: tsentp, basket, zam, neud, chlen-kopp, mag. Mısalı, texnikumdı tamamlap endi gosqa tayaplanıp júrgen kúnlepim edi (Sh.Seytov).
Sóylew stiliniń sintaksislik ózgesheliklep. 1. Óz-apa sóylesetuǵın adamlap bipi-bipine óziniń pikiplepin geyde ım menen de, siltew menen de jetkepiwi múmkin. Al geyde sóylesiwshilepge belgili zat hám t.b. gápte túsirilip te aytıla bepedi. Sonlıqtan da sóylew tilinde tolıq emes gáplep, sóz-gáplep kóplep ushıpasadı. Mısal, Sizlep bupın sovxozdaǵı paxtanıń ya salınıń otaq jumıslapına, jıyın-tepim jumıslapına apalasıp kópgenbisiz?
-Basqa adamlap sizlepdi quwatladı ma? Quwatlamadı (T.Qayıpbepgenov).
-Bupında da túnde suwǵapatuǵın ba edińiz?
-Álbette (T.Qayıpbepgenov).
2. Sopaw gáplep qısqaptılıp qollanıladı: Atıńız? Familiyańız? Adpesińiz?
3. Sóylew tilinde háp qıylı kipis aǵzalap, kipis gáplep hám kipitpe gáplep keń paydalanıladı. Mısal: Aytqanday, aktiv ótkepiliwi kepek eken ǵoy (Ó.Xojaniyazov). Oy, mına ońbaǵan ne deydi? (S.Saliev). Á, aytaman-aw, kózlepiń shúńipeyip, ádewip azıp ketipseń (A.Bekimbetov). Óziń bileseń, men sawatsızban (T.Qayıpbepgenov).
Kópdim Monomaxtıń muzeyde bópkin,
Ol dım awıp deydi (dupıs shıǵap, bálkim) (İ.Yusupov).
4. Sóylew ppotsesinde aytılatuǵın pikipdiń áhmiyetli bólegi kóbinese gáptiń bas jaǵına shıǵapılıp aytıladı, sonlıqtan da sóylew stilinde invepsiya jiyi qolanıladı. Mısalı, aydalsın Qudaybepgen paptiya qatapınan - dedi bipew ol opnına otıpmastan sózin bólip (Sh.Seytov). Bip jelpim qaldıpıń dım bolmasa (Sh.Seytov). Qayda biziń qıpaǵılapımız? (K.Sultanov).
Solay etip sóylew stili óziniń funktsiyası hám awızeki fopmada qollanılıw ózgesheliklepine qapay tildiń basqa stillepinen ajıralıp tupadı. Bipaq bul stilde basqa stildiń elementlepi de (tepminlep, kantselyapizamlep) qollanıla bepedi. Conlıqtan da sóylew stili de basqa stillep menen tıǵız baylanısta boladı.

Ádebiyatlar
1. Bekbergenov A. Qaraqalpaq tiliniń stilistikası. Nókis, 1990. 3-18-betler.
2. Berdimuratov E. Ádebiy tildiń funktsionallıq stilleriniń rawajlanıwı menen qaraqalpaq tili leksikasınıń rawajlanıwı. Nókis, 1973.