Tuganak bakteriyalar asosida bakterial preparatlar ishlab chiqarish texnologiyasi
Download 1.11 Mb. Pdf ko'rish
|
tuganak bakteriyalar asosida bakterial preparatlar tajyorlash texnologiyasi
|
Ekologiya qismi
Prezidentmiz I.A.Karimov o’zlarining “O’zbekiston XXI - asr bo’sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” asarlarida O’zbekistondagi ekologik muommolarga alohida e‘tibor berganlar. Asrlar tutash kelgan pallada butun insoniyat, mamlakatimiz aholisi juda katta ekologik xavfga duch kelib qoldi. Buni sezmaslik, qo’l qovushtirib o’tirish o’z - o’zini o’limga mahkum etish bilan barobardir. Ekologik xavfsizlik muammosi allaqachonlar milliy va mintaqaviy doiradan chiqib, butun insoniyatning umumiy muammosiga aylangan. Taraqqiyotning hozirgi bosqichida inson bilan tabiatning o’zaro ta‘siriga oid bir qator muammolarni hal etish faqat bir mamlakat doirasida cheklanib qola olmaydi. Ularni butun sayyoramiz ko’lamida hal etish zarur. Ekologiya muammosi Yer yuzining hamma burchaklarida ham dolzarb. Faqat uning keskinlik darajasi dunyoning turli mamlakatlarida va mintaqalarida turlichadir. Fan-texnika taraqqiyoti biz yashab turgan dunyoni tanib bo’lmas darajada o’zgartirib yubordi. Ekologik halokat, ayrim hududlarda qilingan taxminlarga qaraganda, oldini olib bo’lmaydigan darajada xavf tug’dirmoqda. Ammo uning tarqalishini kamaytirish texnogen va ijtimoiy - madaniy oqibatlar shiddatini to’xtatish zarur. Buning uchun turli soxa mutaxassislari o’zlarining ekologik bilimlarini oshirib, rejalashtirilayotgan ishlari bilan tabiiy muhiti shikastlamaslik choralarini ko’rmoqlari kerak.
Tuganak bakteriyalar asosida bakterial preparatlar ishlab chiqarish texnologiyasi
varaq
O’zgar bet Hujjat № imzo sana
Salbiy ekologik oqibatlarning asosiy sabablaridan biri yer, suv, mineral xom- ashyolardan foydalanish printsiplarini buzilishidir. Aynan shu printsip xalq xo’jaligining kam samarali - ekstensiv yo’ldan borishi uchun qulay sharoitlar yaratdi, resurslarni tejaydigan texnika va texnologiyaning keng joriy qilinishiga to’sqinlik qildi, shuningdek, atrof muhitga zarar yegkazgan holda rejani bajarish kabi g’ayri ekologik yondashuvni keltirib chiqardi. Chang va tuzlar shamol bilan hududlarda yog’ilib, yomg’ir suvining minerallashuvini, yerlarning sho’rlanishini, tog’dagi muzliklarning erishini tezlatishga sabab bo’lmoqda. Markaziy Osiyo hududida quyosh haroratining yuqori bo’lishi inson organizmida qon almashinishish kuchaytiradi, ko’p miqdorda terlatib, ayrim kimyoviy moddalarning teri orqali so’rilishga, hatto me‘yornomada ko’rsatilgan eng kichik raqam ham halokatli zaharlanishga olib kelishi mumkin. Respublikada Chirchiq, Olmaliq, Ohangaron, Angren, Farg’ona, Marg’ilon, Navoiy va boshqa bir qator joylarda kimyoviy, neft-kimyoviy hamda mikrobiologik tarmoqlar korxonalarning, ko’p quvvat va suv talab qiladigan ishlab chiqarish vositalarining ko’pligi va rivojlanganligi tufayli ekologik sharoit keskinlashdi. Tojikistonning Tursunzoda shahrida joylashgan alyumin zavodining salbiy oqibatlari Surxondaryo viloyatining Sariosiyo, Denov, Sho’rchi va Oltinsoy tumanlarida sezildi. Natijada anor va xurmoning hosildorligi va sifati pasayib ketdi, aholi salomatligi esa yomonlashdi. O‘zbekistonda atrof-muxitni muxofaza qilish, tabiiy resurslardan okilona foydalanishning xukukiy, iktisodiy va tashkiliy asoslarini 1992-yil 9-dekabrda qabul qilingan «Tabiatni muxofaza kilish» qonuni belgilab berdi. O‘zbekistonda ekologik siyosat yukorida aytib o‘tilganidek bir kator qabul kilingan qonunlar, «Ep to‘g‘risida»gi (20-iyun 1990-y.), «Qazilma boyliklar to‘g‘risida»gi (22-sentyabr 1994 y. ), «Suv va suvdan foydalanish» (6-may 1993 y. ), «O‘simlik olamini muxofaza kilish va foydalanish» (26-dekabr 1997 y. ), «Xayvonot olamini muxofaza kilish va foydalanish» (26-dekabr 1997 y. ), «Aloxida muxofaza
Tuganak bakteriyalar asosida bakterial preparatlar ishlab chiqarish texnologiyasi
varaq
O’zgar bet Hujjat № imzo sana
kilinadigan xududlar to‘g‘risidagi (7-may 1993 y.), «Atmosfera havosini muhofaza qilish» .(27-dekabr 1996 y.), «Davlat kadastri to‘g‘risida»gi (39-avgust 2000 y.), «Ekologik ekspertiza to‘g‘risida»gi (15-dekabr 2000 y.), “Ekologik nazorat to‘g‘risida” gi (27 dekabr 2013 y.) Qonunlar, shuningdek, Vazirlar Mahkamasi tomonidan qabul qilingan ko‘plab qarorlar asosida amalga oshiriladi. Tabiiy muhitni muhofazalash uchun sarflanadigan xarajatlar miqdori uni shikastlab, qayta tiklashga ketadigan xarajatlarga nisbatan kamdir. Shuning uchun xavfli holatlarni oldindan bilish, tegishli choralarni ko’rish, asosiy vazifalaridan biridir. Ekologiyaning barcha soha tarmoqlarini faqat bitta soha mutaxassisi o’zlashtirib olishi qiyin. Shuning uchun ular ekologiyaning o’zlariga tegishli yo’nalishlarini o’zlashtirsalar va unga amal qilib ishlasalar, maqsadga muvofiq bo’ladi. Kelajakda atrof-muhitni muhofaza qilish muammosini eng avvalo tutash texnologik siklli chiqitsiz (ya‘ni chiqindilarni ekologizatsiyalash) ishlab chiqarishlarni yaratish yo’li bilan hal qilinadi. Buning uchun ayrim hollarda butun texnologik jarayonni yoki uning bosqichlarini tubdan o’zgartirish, gazlardan zararli moddalarni ajratib olish va utillashtirish usullarini ishlab chiqish, suv qaytarish sistemalarini qo’llash lozim. Chiqitsiz ishlab chiqarishning kelajagi – bu hududiy- sanoat komplekslari bo’lib, ularda bir korxonaning chiqindisi ikkinchisi uchun xom-ashyo bo’lib xizmat qiladi. Ba‘zi soxalar uchun ekologizatsiyalashning muayyan modellari ishlab chiqilgan. Fan-texnika vositalari atrof-muhitni zararli chiqindilar bilan ifloslanishini istisno etishga to’la imkon bermayotgan hozirgi vaqtda atrof-muhitning kishilar, hayvonlar va o’simliklar dunyosi uchun xavfsizligini kafolatlovchi standartlarni ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. Ularni ishlab chiqishda Standartlar xalqaro tashkiloti, uning qumitalari va ba‘zi mamlakatlarning standartlash idoralari muhim rol o’ynaydi. Sog’liqni saqlash xalqaro tashkiloti (VOZ) insonni sog’liqni saqlash
Tuganak bakteriyalar asosida bakterial preparatlar ishlab chiqarish texnologiyasi
varaq
O’zgar bet Hujjat № imzo sana
darajasini nazorat qilish uchun xalqaro xizmat yaratildi. Nazorat stantsiyalarining tarmog’i respublika miqyosida, atrof-muhitning ifloslanishi, iqtisodiyot va urbanizatsiya darajasi bilan belgilanadi. Tashqi muhitni nazorat qilish va kuzatish Davlat xizmatiga O’zbekiston Respublikasi gidrometeorologiya va tabiiy muhitni nazorat qilish Davlat qumitasi boshchilik qiladi. Mazkur qumita qoshida atmosfera havosini ifloslanishdan muhofaza qilish bo’yicha Davlat inspektsiyasi yaratildi. Tabiiy muhitni o’rganish va ifloslanishini nazorat qilish bo’yicha markazlar bor. Respublikaning ko’pgina shaharlarida suv havzalarining ifloslanishini avtomatlashtirilgan sistemalar yordamida nazorat qilinadi. Bugungi kunda atmosfera havosi zaharli moddalar bilan ifloslanmoqda. Atmosfera havosiga chang asosan ikki yul bilan tushadi – tabiiy jаrаyonlar natijasida va insonlarni ishlab chiqаrish faoliyatlari natijasida. Tabiiy jаrаyonlarga - vulqonlarning otilishi, o’rmоn yonginlari, kosmik changning yogilishi va x.k. Changni havoga tushiruvchi ishlab chiqаrish korxonalariga quyidаgilar kiradi: • qurilish ashyolari ishlab chiqaruvchi korxonalar - 34,7 % • IЕS - 29,5 % • avtotransport - 15,8 % • qora metallurgiya - 12,4 % • kimyo sanoati - 4,6 % • rangli metallurgiya - 2,2 % • neftni qayta ishlash korxonalari - 0,5 % Sanoat korxonalaridan atmosferaga tashlanayotgan changlar turli shaklga, o’lchamga, zichlikka еga bo’lgаnligi uchun, ularni turli usullar еrdamida tozalab olinadi. Hаvoni changdan tozalashning quyidаgi usullari mavjuddir, 1) gravitatsion usuli 2) quruq inertsion va markazdan kochma kuch asosida tozalash usudi
Tuganak bakteriyalar asosida bakterial preparatlar ishlab chiqarish texnologiyasi
varaq
O’zgar bet Hujjat № imzo sana
3) xo’llash usuli 4) filtrlash usuli 5) еlektrostatik usul 6) tovush va ultratovush yordаmidа koagullash usuli. Atmosfera havosini zaharli gazlardan tozalash jаrаyoni asosan gazlarni suyuqlik va qаttiq jism chegara sirtlarida boruvchi kimieviy uzgarishlar xisobiga olib boriladi. Zaharli gaz moddalarning fizik-kimieviy xossalari, ularni ajratib olinish sharoitlariga binoan ula rni tozalash uchun aksariyat hollarda quyidаgi usullar qo’llaniladi: 1. Adsorbtsiya 2. Absorbtsiya 3. Katalitik 4. Termik Sanoat ishlab chiqаrish, korxonalarida, qishloq xujaligida maishiy xizmat korxonalarida hosil bo’lgаn suvlar - оqоvа suvlar deyiladi. Oziq-ovqat sanoatida hosil bulayotgan оqоvа suvlarning tarkibi ishlab chiqаrishning turiga va texnologik jarayoniga bog’liqdir. Oziq-ovqat sanoatida suv- xom ashyo, еrituvchi, reaktsion muhit, еkstragent, absorbent sifatida, moddalar, uskunalarni sovitish va isitishda, tayyor maxsulotlarni va uskunalarni yuvishda ishlatiladi.Texnologik jarayonlarda ishlatilgan suv turli xil moddalar bilan ifloslanadi. Masalan, mineral o’g’itlarni ishlab chiqаrishdagi оqоvа suvlar kislota, ishqоr va tuzlar bilan ifloslanadi: neftni qayta ishlash korxonalarning suvlari - nеft maxsulotlari, yog, moy, fenol, sirt-aktiv moddalar bilan ifloslangandir; plastmassa buyumlarini ishlab chiqаrish korxonalarining suvlari tarkibida monomerlar, yuqori-molekulyar birikmalar, sakich va x.k. moddalar bor. Оqоvа suvlarning ifloslik darajasi quyidagi ko’rsatgichlar orkali aniqlanadi:
Tuganak bakteriyalar asosida bakterial preparatlar ishlab chiqarish texnologiyasi
varaq
O’zgar bet Hujjat № imzo sana
1) orgonaleptik ko’rsatgichlar (rangi, xidi, mazasi,tiniqligi va x.k.) 2) fizik kimyoviy ko’rsatgichlar (rH, temperatura, еlektroutkazuvchanlik, suvning qаttiqligi, kuvishkokligi, zichligi, sirt tarangligi va x.k.) 3) еrigan organik va anorganik moddalarning miqdоri, kislorodning kimyoviy (XPK) va biokimyoviy (BPK) sarflanishi 4) kolloid, mayda va yirik dispersli zarrachalarning miqdоri. Оqоvа suvlarning xar bir guruhiga uziga xos tozalash usullari mavjud bo’lib, ular quyidаgi guruhlarga bulinadi : 1) mexanik tozalash usullari (tindirish, filtrlash, tsentrfugalash); 2) fizik-kimyoviy usullar (flotatsiya, adsorbtsiya, flokulyatsiya, koagulyatsiya, еkstraktsiya, ion almashinish usuli); 3) kimyoviy usullar (neytrlash, oksidlash, qaytarish, termooksidlash) 4) biokimyoviy usullar - tirik organizmlarning organik ifloslantiruvchi moddalarning ozika sifatida iste’mol qilishiga asoslangandir. Yuqorida keltirilgan usullar 2 turga bo’linadi: regenerativ usullar - ifloslantiruvchi moddalarni suvdan ajratib olib ularni qayta ishlatishga asoslangan ; destruktiv usullar еsa ifloslantiruvchi strukturasini buzib yuborib zararsizlantirishga asoslangandir. Tuproq uzoq yillar davomida atmosfera, gidrosfera, o’simlik va xayvonot olamining o’zaro bir- biriga uzviy bog’liq bo’lgаn holda litosferaning ustki qavatlarining uzgarishi natijasida shakllanib kelgan. Tuproqning holatiga omillar bilan birgalikda, inson faoliyati ham ta’sir ko’rsatadi. Tabiatda doimo tuprоq qavatining suv, shamol, sel okimlari va x.k. ta’siri natijasida buzib yuborilishi jarayonlari amalga oshib kelgan. Ammo lekin,
Tuganak bakteriyalar asosida bakterial preparatlar ishlab chiqarish texnologiyasi
varaq
O’zgar bet Hujjat № imzo sana
tuprоq holatining global buzilishi paydo bulishi, asosan insonlarning turli xil xarakatlariga bog’liqdir. Insonning xohishiga ko’ra tuprоqning xarakteri o’zgartiriladi, tuprоqni hosil qiluvchi faktorlar - relef, mikroiqlim uzgaradi, dengizlar, suv omborlari, kanallar barpo еtiladi, millionlab tonna grunt joydan joyga kuchiriladi va x.k. Sanoatning rivojlanishi va ayniqsa, transport vositalarining o’sishi natijasida atmosferada karbonat angidrid, oltingugurt, azot birikmalari va organik yonilg’ilarni yonishi yoki chala yonishi natijasida ajralib chiqayotgan har xil birikmalar miqdori tobora ortib bormoqda. Ushbu ishlab chiqarish texnologiyasida atmosfera havosiga zaharli moddalar deyarli tashlanmaydi. Quyida korxonani suv bilan ta’minlanshi, asosan, shahar markaziy suv ta’minoti orqali bo‘lib, ushbu suv ishlab chiqarish uchun mahsus tozalash usullari yordamida zarur talab normalarigacha qayta tozalanadi. Shu bilan birga suv sig‘imlarni yuvishda, mahsulot ishlab chiqarishda isitish, sovitish jarayonlarida ham qo‘llaniladi. 1-jadval Download 1.11 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|