Tuganakmevali va ildizmevali ekinlarning umumiy morfologiyasi Tugunakmevalilar

Barglar-oddiy, yirik, bandli, shakli dumaloq, cho„zinchoq, yuraksimon. 
Barg yuzasi silliq yoki burishgan bo„lib bu nav belgisi bo„ladi. Barglar 
pastga,yonga va yuqoriga qarab joylashadi, rangi yashil bo„ladi. Urug„pallaning 
orasida joylashgan kurtakdan birinchi chin barg rivojlanadi, so„ngra ketma-ket 
navbatdagi barglar rivojlanadi. O„suv davrining davomiyligida doimo yani barglar 
paydo bo„ladi. Yosh barglar barg to„plamining o„rtasida rivojlanadi, chetiga 
qarigan (yetilgan) barglar siqib chiqariladi. Eng ko„p yashaydigan va fotosintez 
jarayonida qatnashadigan barglar 10-dan 25-gacha. Barglarning o„suv davri 25-75 
kun bo„ladi. Har 1-3 kunda yangi barg rivojlanadi.Birinchi o„suv yili lavlagida 50-
90 ta hosilbo„ladi. Barg to„plamining pastki qismidahosil kurtaklari joylashadi. 
Shu kurtaklardan ikkinchi yili poyalar o„sib chiqadi. Poyasi tik o„sadi, shoxlanadi, 
yuzasi qirrali bo„ladi, balandligi 1,0-1,5 m. bo„ladi. 
Guli-ikki jinsli, gultojisi mayda, yashil rangli, 5-ta gultojibarglar, 3-qismli 
tumshuqchasi bo„ladi. Gullar barg qo„ltiqlarida 2-ta bo„lib joylashadi. Gullash 20-
40 kun davom etadi, chetdan changlanadi.
Mevasi-yong„oqcha, bir urug„li. Bir gulto„plamidagi gullarning gulkosalari 
qo„shilib o„sib qo„shaloq meva hosil qiladi. Qo„shaloq mevada 2-6 ta yong„oqcha 

---

bo„ladi. Qo„shaloq mevalar ekilganda bittasidan 2-6 ta maysa o„sib chiqadi. Bu 
yetishtirish jarayonida ancha qiyinchiliklar tug„diradi, chunki lavlagi yagana 
qilishni talab qiladi. Seleksionerlar bir urug„li lavlagi yaratishga e‟tibor berishadi. 
Bu navlarda yong„oqchalar qo„shilib o„smagan. Urug„ aniq ekilsa yagana 
qilinmasligi mumkin. 1000 ta urug„ning (qo„shaloq mevasining) vazni 20-50 g 
bo„ladi. 
Urug‘i-mayda, jigar, sariq rangli, yaltiroq, silliq bo„ladi. Urug„ 2 ta pallasi 
va murtagidan iborat. 
O„zbekistonda yaratilgan qand lavlagining navlari yo„q, ammo qand ishlab 
chiqarish zavodlari ishga tushganligi tufayli xorijiy navlar ekilmoqda. Bu navlar 
doimo yangilanmoqda, tadqiqot ishlari olib borilmoqda. Tumanlashtirilgan ayrim 
navlarning tavsifi:. 
Astro-Fransiyaning 
“Deleplank” 
firmasi 
duragayi. 
1998 
yilda 
tumanlashtirilgan. Ildizmeva shakli konussimon, o„rtacha kattalikda, yuzasi 
notekis. Po„stining va etining rangi oq. Ildizmevaning tuproqqa botish darajasi 
89%, o„rtacha vazni 699-750 g., tarkibida quruq modda miqdori 23,7%, qand 
17,7%. Hosildorlik 40-41 t.ga O„suv davri 167- 170 kun. 
Ariana -Germaniyanig “KVS” firmasi duragayi. 2001 yildan respublikada 
tumanlashtirilgan. Ildizmeva shakli konussimon, o„rtacha kattalikda, yuzasi 
notekis, po„sti va etining rangi oq. Ildizmevaning tuproqqa botish darajasi 95%, 
vazni 650-950 g., tarkibidagi quruq modda miqdori 30,5%, qand 22,7%. Hosili 25-
27 t.ga. O„suv davri 167-170 kun. 
Moldavskaya - 67 (Viktoriya)-Moldovaning “Vaveli” firmasi duragayi. 
2000 yili respublikada tumanlashtirilgan. Ildizmeva shakli konussimon, meva 
bandi tomoni ko„proq turtib chiqqan, yuzasi notekis, po„stining rangi oqish 
kulrang, etining rangi oq, tuproqqa botish darajasi 90,3%. Hosili 54-56 t.ga. 
Ildizmeva vazni 1490 g., quruq modda miqdori 23,9%, qand miqdori 18,8%. O„suv 
davri 173 kun. Fuzarioz va chirish kasalliklariga chidamli.