Tugunak bakteriyalarni sof kulturasini ajratish va ular asosida preparat tayyorlash

TUGUNAK BAKTERIYALARNI SOF KULTURASINI AJRATISH VA ULAR ASOSIDA PREPARAT TAYYORLASH.
Havodagi molekulyar azotning biologik usulda tuproqqa yig‘ilishi qishloq xo‘jaligida katta ahamiyatga ega. Atmosfera havosining 78% ni erkin azot tashkil etadi. Atmosferadagi azot zahirasidan o‘simlik to‘liq foydalana- olmaydi. Havodagi azotni o‘zlashtirib, uni o‘simlik oziqlanish holiga keltira oladigan alohida mikroblar bor. Bu mikroblar azotfiksatorlar deyiladi. Azotfiksatorlar ikki biologik gruppaga bo‘linadi.
1. Simbiotik azotfiksatorlar
2. Erkin holda yashovchi azotfiksatorlar
Simbiotik azotfiksatorlar tuganak bakteriyalar bo‘lib, dukkakli o‘simliklar bilan simbioz holatda yashaydi va havodagi azotni tuproqqa yig‘ilishiga yordam beradi.
1886 yilda Germaniyada Nobbe va Giltner dukakli o‘simlik-larni 12 turi uchun tuganak bakteriyalar aralashmasidan tijorat preparatini tayyorlashdi. “Nitrogin” nomini olgan bu preparatni qo‘llash dukaklilarni hosildorligini birmuncha oshirdi, shuning uchun bu butun dunyo tadqiqotchilar e’tiborini tortdi va hozirgi vaqtgacha saqlanib kelmoqda.
Tuganak bakteriyalar preparatini AQSH da (1886), Vengriyada (1898) va Angliyada (1906) tayyorlay boshlangan. Rossiyada tuganak bakteriyalar preparati bilan tajriba olib borish L.M.Budinov (1907) va keyin I.A.Makrinov (1915) tomonidan boshlangan.
Tuganak bakteriyalarni preparatlarini tayyorlash uchun ularni dukakli o‘simliklar (no‘xat doni, loviya va boshqalar) qaynatmasi muhitida o‘stiriladi. Qo‘shimcha uglevodlar-glyukoza, saxaroza yoki boshqa uglevod birikmalarini, masalan: mannit qo‘shilsa kultura o‘sishi tezlashadi. SHunga o‘xshash agar-agar solinib, agarli muhit hozirgi vaqtgacha tuganak bakteriyalarni preparatini olish uchun (Bolgariya, Ruminiyada) qo‘llanib kelinmoqda.
Bu shaklda sanoat asosida nitrogin ishlab chiqarish, agar-agarning noyobligi va bahosining yuqori ekanligi tufayli iqtisodiy samara bermadi. Bu masalada tuproqni (odatda bog‘lar tuprog‘ini) substrat sifatida foydalanish, nisbatan yaxshi natija berdi.
Sterilizatsiya qilingan-tuproq, sut shishalariga, flakonlarga va shu kabi boshqa idishlarga joylanadi, tuganak bakteriyalarning suyuq kulturasi yuboriladi. Lekin tuproq nitroginida bakteriyalarni yuqori titriga erishib bo‘lmaydi. SHuning uchun ko‘p tajribalardan keyin substrat-tashuvchi (bakteriyani o‘ziga shimdiruvchi) sifatida torfdan foydalana boshlandi. Torf zahirasiga ega bo‘lmagan mamlakatlar substrat sifatida boshqa mahsulotlardan foydalanila boshlandi.
Respublikamizda Fanlar Akademiyasi Mikrobiologiya institutida tuganak bakteriyalar asosida “Bakterial o‘g‘it” nomi bilan dukakli o‘simliklarni hosildorligini oshiradigan atrof muhitni ifloslantirmaydigan, yuqori samarali preparatlar ishlab chiqarilgan va amaliyotda keng qo‘llanilib kelinmoqda.
Bunda bakteriyaning yopishtiruvchisi sifatida quritilgan balchiq, suvo‘tlari aralashmasidan va go‘ngdan foydalaniladi.
Soya o‘stirishda bir necha yil tajribalarda sinab ko‘rilgan, yuqori samara bergani aniqlangan. Bundan tashqari respublikada zahiralari yetarli bo‘lgan ko‘pgina azotli substratlardan foydalanish bo‘yicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borilmoqda va amaliyotda sinab ko‘rilmoqda.
Bakteriyali o‘g‘it tayyorlash texnologiyasi bir qancha bosqichdan iborat:

• 
  Tuganak bakteriyalar kulturasini o‘stirish va saqlash;
  
• 
  Suyuq kultura (inokulyat) olish;
  
• 
  Substrat-tashuvchi tayyorlash;
  
• 
  Sterilizatsiya qilish;
  
• 
  Inokulyatsiya qilish va tayyor preparatni saqlash;
  
• 
  Ishlab chiqarishni nazorat qilish;
  
• 
  Amaliyotdagi samarasini statistik tahlil qilib borish.
  

404-GURUH XAMZAYEV SIROJ


Tuganak bakteriyalar va ular asosida olingan preparatlar