Tungi hikoya

O‘ZBEKISTONDA
 
FANLARARO
 
INNOVATSIYALAR

VA 
11-
SON

ILMIY
 
TADQIQOTLAR
 
JURNALI
20.09.2022
253 
Daraxtning ismsiz bolalarini.
39
She’rda tun obrazi mahorat bilan yaratilgan. Arava ham, aravakash ham – tun. Qop-
qora aravada habash aravakash yulduz tashiydi. Yulduz tashiyotgan aravakash zim-
ziyolikdan ko’rinmaydi, aravaning harakatlanishidan va uning yulduzlarga to’laligidan 
aravakash ham qop-qora libosda va o’zi ham qora tanli ekanligini zukko o’quvchi anglab 
olishi uncha qiyin emas. Yodimizga darhol o’zbek xalq ertaklaridagi tunda 
qaroqchilarning saroy xazinasidagi oltin-kumush va dur-u javohirlarni o’marishi 
epizodi tushadi va tun ijodkorning o’y-xayollarini o’g’irlayotgan qaroqchiga 
qiyoslanyapti deb o’ylaymiz. 
Ikkinchi misrada ortidan qolmaydi tilamchi shamol misrasida yulduzlardan 
berishini tilanayotgan shamol obrazi kiritilgan. Aravakashdan dur so’rayotgan tilamchi 
shamol go’yo qaroqchilarning o’g’riligiga guvoh shaxs unga ham yulduzlardan (dur-
javohirlardan) berishmasa, ularni sotishini aytmoqchiday. 
Tun obrazini ko’plab ijodkorlar o’z asarlarida turlicha talqin qilishgan. Bu she’rda 
tunning o’zgacha tarzda shaxslantirilganligi esa o’ziga xos joziba kashf etgan. Tilamchi 
shamol – orzu- istaklar timsoli. Ular doim so’z tashiyotgan ilhom parilarining ortidan 
chopishi , chigirtkaning jar solishi, kelinchak daraxtlarning devor oshib qarashi orqali 
she’rda sirli ohang, betakror tasvir va mukammal ramziy-majoziy obrazlar galeriyasi 
yaratilgan desak o’rinli bo’ladi. Bu o’quvchiga badiiy-estetik zavq berishi va undagi 
she’riyatga, adabiyotga bo’lgan mehr-muhabbatini, qiziqishini kuchaytirishi aniq. 
Shu o’rinda yana hazrat Navoiydan iqtibos keltirishni lozim topdik: 
“Tiyra firoq tunlari sharhini ayt demakim, 
Ming kecha deb tugonmagay bir kechaning fasonasi. 
Navoiyning so’zlariga ishonmaslik – muhabbatga ishonmaslik, dardsizlik bilan 
tengdir. Zero,”bir kechaning fasonasi” uchun sharq she’riyatining manzur va matlub 
usullaridan ifrotning parvozi ham ojiz qolsa kerak, aks holda, daho shoirning “ming 
kecha – bir kecha” kabi oddiyligi bilan purma’no nisbatlash usuli (tazod san’ati) orqali 
shunchalik nafis, haqqoniy obraz-lavha yaratilarmidi!.. “
40
Navoiyning “bir kechaning fasonasi” iborasi go’yo biz tahlil qilayotgan she’r haqida 
ham aytilganday, go’yo lirik qahramonning har bir bedor tuni – har bir kechasi haqida 
aytilganday. (Hazratning sal kam olti yuz yil oldin yozgan baytlari hali hamon o’z 
avlodlari ijodiy faoliyatlariga o’zgacha ruh, yangicha mazmun kashf etganday ohorini 
yo’qotmagan)
lirik asardagi asosiy timsollardan daraxt obraziga to’xtalib o’tsak. Daraxt obrazini 
o’zbek she’riyatida bir qator ijodkorlar ijodida ko’rishimiz mumkin. Usmon Azimning 
“Ikki daraxt”, Omon Matchonning “Yonayotgan daraxt”, Ikrom Otamurodning 
“Yobondagi yolg’iz daraxt”, shuningdek, Matnazar Abdulhakim, Xurshid Davron, Xosiyat 
Rustamova, Bahrom Ro’zimuhammad kabi shoirlar she’riyatida daraxtning poetik 
obrazlarini uchratamiz: 
39
Aziz Said “Tungi hikoya” https:// me/ vaqt_manzili
40
Borirxon Akrom “Fasohat mulkining sohibqironi” T- “O’zbekiston” !991. 79-80-betlar. 

---