Тупроқларни экологик жиҳатдан баҳолаш ва тупроқ бонитировкаси

1-shakl.

1. 
   Mamlakat, respublika;
   
2. 
   Viloyat, o`lka, muxtor viloyat;
   
3. 
   Tuman;
   
4. 
   Xo`jalik yoki shirkatlar uyushmasi ,fermer xo`jaligi nomi;
   
5. 
   Tabiiy mintaqa;
   
6. 
   Asosiy tuproq tiplari, tipchalari, ayirmalari.
   

Qishloq xo`jalik ekinlari maydoni

(hisobga olingan yili, ga).
2-shakl.

№	Yer turi	Maydoni
I	II	III
1	Hamma haydaladigan yerlar
1а	Lalmikor ekinlar maydoni
1б	Sug`oriladigan
1в	Quritiladigan
2	Hamma ko`p yillik ekinlar
2а	Sug`oriladigan
2б	Quritiladigan
3	Pichanzorlar
3а	Oddiy
3б	Sug`oriladigan
3в	Quritiladigan
4	Yaylovlar
4а	Oddiy
4б	Sug`oriladigan
4в	Quritiladigan
	Hamma qishloq xo`jaligi ekinzorlari

Agrokimyoviy tavsif.

3-shakl.

№	Ернинг ҳолати	Ўрганилган ер майдони, %.	Ҳаракатчан фосфор миқдори, майдонга нисбатан фоиз ҳисобида.^х
			Жуда паст	Паст	Ўрта-ча	Ба- ланд	Юқори	Жуда юқори

x - harakatchan kaliyga ham shunday jadval tuziladi, zururiyat bo`lgan hollarda tuproq reaksiyasi ham eotiborga olinadi.

Xo`jalikka agroiqlimiy tavsif.

4-shakl.

1. 
   Yillik yog`in miqdori, mm;
   
2. 
   10° dan yuqori bo`lgan haroratlar yig`indisi;
   
3. 
   Eng issiq oyning o`rtacha harorati;
   
4. 
   Eng sovuq oyning o`rtacha harorati;
   
5. 
   Xududning geografik kengligi (kontinentallik koeffitsiyentini hisoblash uchun).
   

Xo`jalikning tuproq qoplami.
5-shakl.

№	Tuproqning nomlanishi	Mexanik tarkibi	Yuvilgan-lik darajasi	Gumus muqdori, %.	Maydoni, ga.
	Misol: Cug`oriladigan tipik bo`z tuproq, sho`rlan-magan	O`rta qumoq	Kuchsiz	2,28	1150,1

Xo`jalikdagi ekin turlari, yerning holati eng oxirgi yildagi hisob uchun bir gektar aniqlikda beriladi. Agrokimyoviy izlanishlar natijasiga ko`ra tuproqdagi fosfor va kaliy miqdori, tuproq reaksiyasi maolumotlari va o`rganilgan maydonga nisbatan foizlari beriladi.

Agroiqlimiy tavsif maxsus qo`llanmalar, to`plamlar maolumoti yoki o`sha maydondagi meteostansiyani kuzatuv natijalari asosida beriladi. Miqdoriy ko`rsatkichlar katta aniqlikda, yaoni o`ndan bir daraja aniqlikda beriladi.
Geografik kengliklar graduslarda maomuriy xaritalar asosida 1:4 mln. masshtabdagi xarita yordamida aniqlasa bo`ladi. Bu ish uchun 1:5 mln. masshtabdagi xaritalar yaroqsiz.
Tuproqlarning nomi tasnifdagi ro`yxat asosida beriladi, lekin mahalliy sharoitni hisobga olgan holda o`zgartirishlar kiritilishi ham mumkin.
Qolgan maolumotlar tuproqlarni xaritalash va ularga tuzatish kiritish ishlarida qanday bajarilsa o`shanday amalga oshiriladi. Yuqoridagi maolumotlar to`plangandan so`ng tuproqlarni ekologik jihatdan baholash quyidagicha o`tkaziladi.
Tuproq eqologik indeksi (TEI) quyidagi formula asosida hisoblanadi.
Q
V - bir metrli qatlam uchun o`rtacha hajm massa, g/sm3.
2 - bir metrli qatlam uchun maksimal hajm massa, g/sm3.
Vф - tuproqni foydali hajmi.
Q - tuproqni hisobga olinishi zarur bo`lgan qo`shimcha xossalari.
St°>10° + 10° dan yuqori bo`lgan o`rtacha yillik haroratlar yig`indisi.
N_К - namlanish koeffitsiyenti.
N_Т - namlanish koeffitsiyentiga to`g`rilagich.
КK - kontinentallik koeffitsiyenti.
А - yakuniy agrokimyoviy ko`rsatkich.
12,5 - tuproq-ekologik indeksini 100 birligiga keltirish uchun qo`shilgan koeffitsiyent.

SUG`ORILADIGAN MAYDONLAR UCHUN TUPROQ-EKOLOGIK INDEKSINI HISOBLASH

Maolumki hamma tuproqlar uchun 12,5 ko`paytiruvchi qabul qilingan. Afsuski deyarli hamma ko`rsatkichlar maxsus ishlangan jadvallardan olinadi, shu bois tuproq-ekologik indeksini hisoblash qator qiyinchiliklarga olib keladi.

Shunga qoramasdan bitta misol keltirishni maoqul ko`rdik. Misol uchun sug`oriladigan tuproqning tuproq ekologik indeksi Shishov L.L., Durmanov D.I. va boshqalarning ishlariga ko`ra quyidagicha hisoblanadi. Demak 12,5 doimiy ko`rsatkich.
2-V - maxsus jadvalga ko`ra 0,70.
n - esa 1,0.
Kuchsiz yuvilganligiga ko`ra koeffitsiyent - 0,86.
Kuchsiz sho`rtoblik uchun koeffitsiyent - 0,90.
Tuproq qalinligi uchun regional koeffitsiyent - 1,05.
Tuproqni yakuniy ko`rsatkichi:
12,5 ^. 0,70 ^. 1,0 ^. 0,86 ^. 0,90 ^. 1,05 = 7,11
Agrokimyoviy yakuniy ko`rsatkich - 1,04.
Sug`orish taosiridagi o`zgarish koeffitsiyenti og`ir mexanik tarkibli tuproqlar uchun - 0,93.
Yakuniy iqlimiy ko`rsatkich, yaoni 10° dan yuqori haroratlar yig`indisi 3050°.
Namlanish koeffitsiyenti uchun to`g`rilagich koeffitsiyenti 1,10 bo`lganda
bo`ladi, demak,

Ko`rinib turibdiki, bu usulni qo`llash, ayniqsa undan foydalanish qator qiyinchiliklarga olib keladi. Shu bois bu usul hozircha o`z o`rnini ishlab chiqarishda topgani yo`q bo`lib, takomillashtirishga muhtoj.

Adabiyot:

1. Abdullayev S.A.
2. G`ofurova L.A
3. Turapov I.T.
4. www.ziyonet.uz