Tuproq kimyosi

Galloidlarning tuproq va suvdagi migratsiyasi

Harakat shakllariga tayangan holda A.I.Perelman migratsiya turlarini quyidagicha bo‘lishni tavsiya qiladi:

1) mexanik migratsiya;
2) fizik-kimyoviy migratsiya;
3) biogen, ya’ni tirik organizmlar faoliyatiga bog‘liq bo‘lgan migratsiya;
4) texnogen, ya’ni sotsial jarayonlarga aloqador migratsiya. Tuproqlarning landshaftlarini geokimyoviy tasnifi asosan atomlar biologik aylanma harakatiga, suv, mexanik va boshqa turdagi migratsiyaga asoslanadi.
Arid iqlimli, sug‘oriladigan dehqonchilik rivojlangan mintaqalarda, ayniqsa, O‘zbekiston misolida oladigan bo’lsak, paxtachilik va u bilan bir qatorda unga mos keluvchi o‘simlik turlarini ekish, o‘stirish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan.
Migratsiya tipi, modda aylanishi, elementlarning sug‘oriladigan zonalarda sug‘orilmaydigan mintaqalarga ko‘ra bir muncha boshqacha sodir bo‘ladi.
Ftordan tashqari, gologenlarning harakatchanligi Polinovning migratsiya qatoriga ko‘ra, shiddatli hisoblanadi. Ayniqsa, ularning bu xususiyati dasht va cho‘l mintaqalarida, havo, suv, tuproq, o‘simliklarda yaxshi namoyon bo‘ladi.
56-jadval
B.B.Polinov bo‘yicha elementlarning migratsiya qatori

Elementlar migratsiya qatori	Migratsiya qatori tarkibi	Migratsiya qatori kattaligi
Shiddatli	Cl,Br,J, S	2n ∙ 10
Yengil olib chiqiladigan	Ca,Nar Mg, K	n
Harakatchan	SiO2 (silikatlar)	n ∙ 10^-1
Inert va kuchsiz harakatlanuvchilar	Fe, Al, Ti	n ∙ 10^-2
Amalda harakatsizlar	Si (kvars)	n ∙ 10^-00

Suvdagi migratsiya koeffitsenti va migratsiya intensivligiga ko‘ra galogenlar oldingi o‘rinlarni egallaydi. Ularning bu xususiyati tuproq-iqlimiy sharoitga bog‘liq emas.

Qishloq xo‘jaligi ekinlari bilan band bo‘lgan yerlarda galloidlarning hozirgi holati va migratsiyani o‘rganish hamda ularning harakat uslublarini yaratish asosiy muammolardan biri hisoblanadi. Bu elementlar migratsiyasiga hamda suv va suv havzalarining kimyoviy tarkibini shakllanishiga ko‘pgina tabiiy omillar ta’sir qiladi.


57 — jadval