Tuproq rejimlari va ularni boshqarish. Reja. Tuproqdagi suvlarning turlari

TUPROQ REJIMLARI VA ULARNI BOSHQARISH.
Reja.
1. Tuproqdagi suvlarning turlari.
2. Tuproqning suv rejimlari.
3.Tuproqning havo о‘tkazish qobiliyati.
4.Tuproq havosi tarkibidagi.
5. Tuproqning issiqlik rejimi.
6. Tuproqning issiqlik hossalari.
7.Tuproqning issiqlik (termik) rejimi.
Suvning tuproqda ahamiyati juda katta. Birinchidan, u fiziko-kimyoviy faol tizim, ya’ni tuproqdagi moddalarni erituvchi sifatida, ikkinchidan esa geokimyoviy transport vazifasini bajaradi.
Tuproqdagi suvning holati, harakati о‘simlikning suv iste’mol qilishi, suv-fizik xossalari va rejimi A.A.Izmailskiy (1851-1914), G.N.Visotskiy (1865-1940), A.F.Lebedev (1882-1936), A.G.Doyarenko (1874-1958), S.I.Dolgov (1905-1974), N.A.Kachinskiy (1894-1976), A.A.Rode (1897-1979) tomonidan о‘rganilib, tuproq gidrologiyasi va gidrofizikasi yо‘nalishlariga asos solindi.
Suv tuproqda turli shaklda bо‘lib, uning issiqlik sig‘imi, termodinamik potensiali, zichligi, qovushqoqligi, solishtirma sig‘imi, kimyoviy tarkibi, molekulyar harakati, uning osmotik bosimiga ta’sir qiladi. Yuqoridagi xossalar suvning shakli va tuproqning qattiq, suyuq va gaz holati bilan bog‘liq. Tuproqdagi birxil holatdagi suv, uning kategoriyalari va turlari degan nom bilan yurg‘izilib, kо‘p olimlar tomonidan tasnifi ishlab chiqildi. A.A.Rode (1965) .
Tuproq tarkibidagi suvning holati va shakllari (kategoriyalariga) binoan 7 xil shakllari ajratildi:
1. Kimyoviy bog‘langan suv.
2. Sorbilangan suv (yutilgan)
A. Gigroskopik suv.
B. Pardali suv.
3. Kapillyar suv.
4. Gravitatsion suv.
5. Sizot suv.
6. Bо‘g‘simon suv.
7. Qattiq suv.
 
1.Kimyoviy bog‘langan suv о‘z ichiga konstitusion va kristallizatsion turdagi suvni oladi. Birinchisi, gidrooksid ON guruhlaridan iborat bо‘lib, alyuminiy gidrooksid, temir, marganets, organik va organo-mineral, loyli minerallarni hosil qiladi. Ikkinchisi esa, о‘z ichiga suv molekulalarini oladigan kristallogidrat tuzlar, ya’ni gips CaSO₄·2H₂O, mirabilit Na₂SO₄·10H₂O tarkibidagi suvdir. Konstitusion va kristallizatsion suvlarni odatda gidrat yoki kristallogidrat suv deb umumlashtirish ham mumkin. Bu turdagi suvlar tuproq mineral fazasi tarkibiga kiradi, turg‘un, harakatsiz va erituvchilik hususiyatidan holidir.
Tuproq g‘ovaklari va havosida bо‘g‘simon suv uchrab, uning manbai atmosfera havosidir. Bunda suv bosimi yuqori bо‘lgan muhitdan bosimi tubdan joyga kо‘chib yuradi.