Turdialiyeva-sh pdf

II BOB YUZASIDAN XULOSALAR
Dissertatsiyamizning ikkinchi bobi “Ingliz va o zbek tillaridagi fe’llarda
ʻ
tafakkur ifodasi” tadqiqiga bag ishlangan bo lib unda asosan tafakkur fe’llarining
ʻ
ʻ
leksik, semantic va morfologik tahlillari va ikki tilning tafakkur fe’llari o rtasidagi
ʻ
o xshashlik va farqli jihatlarini ochib berishga bag ishlangan. Bob yuzasidan olib
ʻ
ʻ
borilgan tahlil natijalari quyidagi xulosalarga kelishimizga turtki bo lib xizmat
ʻ
qildi:
1.
Qabullash fiziologik nuqtai nazardan quyidagicha shakllanadi: Bir
butun predmet miyada turli xususiyatlari vositasida qo zg alishlar hosil qilishi
ʻ ʻ
aniqlandi. Miyada qo zg algan markazlar orasida aloqa o rnatilishi natijasida
ʻ ʻ
ʻ
predmetning bir butun hissiy obrazi paydo bo ladi, ya’ni unda bevosita qabullash
ʻ
yuzaga keladi. Ammo bundan qabullash sezgilarning oddiy yig indisidan, ularning
ʻ
arifmetik qo shilmasidan iborat ekan degan ma’no kelib chiqmasligi kerak.
ʻ
Sezgida predmetning ayrim belgilari har qaysisi o z yo li bilan qo zg atgich
ʻ
ʻ
ʻ ʻ
vazifasini o tasa-da, ammo o zaro munosabatga kirmaydi, qabullashda esa shu
ʻ
ʻ
predmet belgilari butunligicha aks ettiriladi. Unda predmet yoki hodisa
xususiyatlari bir-biriga bog lanmasdan, alohida-alohida aks etirilsa, hissiy
ʻ
qabullash ularni muayyan darajada umumlashtiradi.
46

---

2.
Garchi“think”ning birinchi ma'nosi aqlga kelgan bo lsa-da aqliy
ʻ
faoliyat yoki fikrlash, inglizcha“think” har xil subsenselar bilan keng semantic
qamrovga ega ekanligi isbotlandi, ularni ajratish har doim ham oson emas, negaki
ular ko z ilg amas chegaralarga ega. Korpus ma'lumotlari
ʻ
ʻ
“think”ning
polisemiyasini osongina ko rsatadi. Uning turli sezgilarini kontekstli belgilar yoki
ʻ
ekstralingvistik bilimlar yordamida aniqlash mumkin. Konstruksiyadagi yoki hatto
og zaki shakldagi farq semantic farq bilan birga borishi mumkin, lekin shunday
ʻ
bo lishi mumkinki, ko p ma’noli birikmalar o rtasidagi noaniq chegaralar tufayli
ʻ
ʻ
ʻ
ma’nolarni aniq ajratib bo lmaydi va natijada noaniqlik paydo bo ladi.
ʻ
ʻ
3.
Aqliy jarayonlarning uchta asosiy elementlari mavjudligi kuzatishlari
natijasida aniqlandi. Ular: Jarayon, Sensor va Fenomen. Bundan tashqari, psixik
jarayonlarda sodir bo ladigan yana bir element mavjud, bu vaziyatdir, ammo bu
ʻ
element ixtiyoriydir. Boshqacha qilib aytganda, vaziyat elementi har doim ham
psixik jarayonlarda mavjud bo lishi shart emas, avval aytib o tilgan uchta
ʻ
ʻ
elementdan farq qiladi.
4.
Bobimiz yuzasidan olib borilgan kuzatishlar obyektiv borliq va uning
xususiyatlari jihatini o rganish imkoniyatini berdi va izlanishlar quyidagi xulosani
ʻ
berdi: obyektiv borliq elementlari orasidagi real aloqalar shu elementlarning
nomlari bo lgan til vositalari so zlarning o zaro bog lanishiga, birikishiga asos
ʻ
ʻ
ʻ
ʻ
bo ladi. Boshqacha aytganda, obyektiv borliq elementlari orasidagi aloqalar
ʻ
xarakteri til vositalari orasidagi aloqalar xarakterini belgilab beradi. Bu ayniqsa
turli tillar qiyoslanganda yanada yaqqolroq ko zga tashlanishi mumkin.
ʻ