Turdiyev sardorning

5. TABIATDAN OQILONA FOYDALANISHNI TASHKIL ETISHDA MADANIY LANDSHAFTLARNI BUNYOD ETISHNING AHAMIYATI
Tabiatning tarkibiy qismini tashkil etuvchi landshaft inson bilan doimiy ravishda o‘zaro ta’sirda bo‘ladi. Chunki inson atrof muhitdan o‘zining ehtiyojlari va manfaatlarini qondirish uchun foydalanadi. Shu sababli landshaft qonuniy ravishda jamiyatning rivojlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan reja va maqsadlar ta’siri ostida bo‘ladi.Tabiatning yaratuvchanlik kuchining namoyon qilishi, landshaftning go‘zalligi qadimdan odamlarni zavqlantirgan. Odam tabiat qonuniyatlari va omillarining bu ulkan tizimidagi o‘z o‘rnini uzoq vaqt davomida qidirgan.
Madaniy lanshaftning mezoni jamiyat ehtiyojlari bilan belgilanadi. Madaniy landshaftlar uchun quyidagi sifatlar xos bo‘lishi lozim: 1) yuqori unumdorlik va iqtisodiy samaradorlik va 2) insonning salomatligi, jismoniy va madaniy rivojlanishiga imkon beradigan optimal muhit. Hozircha bu ikki sifat kam hollardagina bir–biriga mos tushadi: vaqtinchalik iqtisodiy samara insonning hayotiy muhitini yomonlashtirish hisobiga erishiladi. Buday hol buzilgan landshaftlar uchun xosdir. Ammo ilmiy yondoshilganda iqtisodiy, ekologik, shuningdek madaniy – estetik manfaatlar bir–biriga zid bo‘lmaydi.
Madaniy landshaftlarni shakllantirishdagi asosiy sharoitlardan biri tiklanadigan tabiiy resurslar, eng avvalo biologik resurslarning eng yuqori unumdorligiga erishishidir. Ulardan foydalanishdagi xo‘jalik samarasidan tashqari ayni paytda sanitariya (lot.sanitas sihat-salomatlik) – gigiyena (yun. hygieinos shifobaxsh) sharoitlarini, muhitning estetik sifatini yaxshilash imkonini beradi. Shuningdek, tiklanadigan, tugamaydigan va energiyaning muhitni ifloslamaydigan (Quyosh, geotermik, shamol va b. energiya) manbalaridan samarali foydalanish tiklanmaydigan kaustobiolitlardan (yun. kaustikos yonilg‘i) isrof-garchilik bilan sarflashni kamaytiradi va yonilg‘i yoqilishi mahsulotlari bilan muhitni texnogen ifloslanishini bartaraf etadi. Madaniy landshaftlarda paydo bo‘lishiga ko‘ra tabiiy va texnogen noxush (tuproqlarning yuvilishi, eroziya, zax bosishi va botqoqlashish, toshqinlar, sel, havo, suv, tuproqlarning ifloslanishi va b.) jarayonlar imkoni boricha bartaraf etilishi lozim. Bu tabiiy resurslarni asrashga ham hayot muhiti sifatini yaxshilashga ham imkon beradi. Bu tadbirlar tabiiy resurslarning barcha turlaridan oqilona foydalanish bilan bog‘liq.
Landshaftlarni optimallashtirishning uchta asosiy yunalishini ajratish mumkin:1) turli meliortiv usullardan foydalangan holda faol ta’sir ko‘rsatish; 2) xo‘jalikda foyda-lanishning qat‘iy me’yorlarini saqlagan holda “landshaftlarni parvarish qilish” (masalan, sanitariya maqsadlarida daraxtlarni kesish, yong‘inga qarshi tadbirlar; 3) kontservatsiya, ya’ni holatini saqlash. Landshaftlarni konservatsiya qilish ilmiy maqsadlar, o‘simliklar va hayvonlarning genofondini saqlash uchun, shuningdek, suv, tuproqni muhofaza qilish, sanitariya va boshqa maqsadlarda zarur, ammo tabiiy komplekslarni xo‘jalikda foydalanishdan ajratib olish Yer yuzasining uncha katta bo‘lmagan hududlaridagina amalga oshirilishi mumkin.
Hozirgi paytda tom ma’nodagi madaniy landshaftlar uncha katta maydonni ishg‘ol etmaydi.