Turizm xizmatlari bozorini boshqarishda davlat siyosatining yo’nalishlari

Tadqiqot metodologiyasi 
Ushbu maqolada xorijiy va mahalliy olimlarning ilmiy ishlari, ilmiy 
monografiyalari, o‘quv qo‘llanmalari va maqolalarini tahlil qilish, statistik tahlillari, 
miqdor va sifat ko‘rsatikichlarni hisoblash, ularni bir-biri bilan solishtirish kabi 
uslublardan foydalanildi. 
Tahlil va natijalar 
Keyingi yillarda turizmga oid ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni shakllantirish va 
rivojlantirishda alohida ahamiyatga ega bo‘lgan yangi resurslar guruhi, ya’ni 
institutsional resurslarni inobatga oliniashi taqozo etilmoqda. Chunki institutsional 
resurslar jami resurs ta’minotini faollashtirish uchun davlat tashkilotlari, rasmiy va 
norasmiy moliyaviy institutlar salohiyatidan har taraflama va to‘liq foydalanish 
bo‘yicha qo‘shimcha shart-sharoitlarni yaratadi. Hududda turizm bozorini 
rivojlantirish uchun doimiy nazoratni talab etuvchi tashkiliy-boshqaruv bloki 
elementlaridan biri bo‘lgan turistlar xavfsizligini ta’minlash muhim ahamiyatga ega. 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
June 2022 / Volume 3 Issue 6
www.openscience.uz
1299

---

Iqtisodiyotda xizmatlar o‘sishining asosiy omillarini ilmiy bilimlar, nomoddiy 
shakldagi to‘plamlar, axborot texnologiyalari va tadbirkorlik faoliyati integratsiyasi 
kabi omillar tashkil etadi. Bugungi kunda Respublikamizda xizmat ko‘rsatish sohasini, 
jumladan turistik xizmatlar ko‘rsatadigan korxonalarni jadal rivojlantirish, yalpi ichki 
mahsulotni shakllantirishda turizm xizmatlarining o‘rni va ulushini oshirish, 
ko‘rsatilayotgan xizmatlar tarkibini, eng avvalo, ularning zamonaviy yuqori texnologik 
turlari hisobiga tubdan o‘zgartirish dolzarb masala hisoblanadi. 
Turizm bozorining rivojlanishini belgilovchi munosabatlar poydevori ma’lum bir 
makon va zamonga xos bo‘lgan shart-sharoitlar poydevori asosida shakllanadi. 
Ma’lum bir hududda turizm bozorining rivojlanish shart-sharoitlari xususiyatlarini 
to‘liqroq anglash uchun ularni uchta tuzilmaviy guruhga bo‘lib o‘rganish maqsadga 
muvofiqdir (1-jadval). 
1-jadval 
Turizm bozorining rivojlanish shart-sharoitlari 
Asosiy bloklar 
Tarkibiy tuzilmasi 
Tabiiy-geografik 
Mintaqada turizm shakllanishining bazis sharoitlarini tashkil etuvchi: 
- 
Mintaqa geografiyasi: 
- 
Mintaqaning tabiiy-geografik, tarixiy-madaniy, hududiy-geografik 
xususiyatlari va resurslari. 
Ijtimoiy- iqtisodiy 
- 
turistik faoliyatning mehnat resurskari bilan ta’minlanganligi; 
- 
turizm sohasining moliyaviy resurslar bilan ta’minlanganligi. 
Tashkiliy institutsional 
- 
Turistik faoliyatning institutsional va axborot resurslari bilan 
ta’minlanganligi; 
- 
Turistik infratuzilmaning rivojlanganligi; 
- 
Turistik hududga transportda boorish imkoniyati; 
- 
Turizm rivojlanishini davlat tomonidan tartibga solish 
mexanizmining samarali ishlashi; 
- 
Hududda turistlar xavfsizligining ta’minlanganligi. 
Turizm bozoridagi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar mohiyatan bir tomondan, 
turoperatorlar, turagentlar, ularning kontragentlari va hamkor tashkilotlarning turistik 
talabni qondirishga yo‘naltirilgan mahsulotlarni ishlab chiqarish va realizatsiya qilish 
bo‘yicha faoliyatlarini rag‘batlantirish, boshqa tomondan esa, ikki tomonlama kelishuv 
asosida turistlarning to‘lovga qodir talablarini qondirish va motivlashtirishga 
qaratilgan hisoblanadi. 
Mamlakat hududlarida turizmning ijtimoiy samaradorlikka bevosita ta’sirini 
alohida ko‘rib chiqish maqsadga muvofiq. Bu yo‘nalishda xorijda bir qator ilmiy ishlar 
chop etilishiga qaramasdan, turizmning ijtimoiy rivojlanishga va aholi turmush 
darajasiga ta’sirining ilmiy-nazariy asoslari hali to‘liq shakllanmagan. Avvalo, 
hududiy turizm bozorining ijtimoiy sohaga ta’sir ko‘rsatishining asosiy yo‘nalishlarini 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
June 2022 / Volume 3 Issue 6
www.openscience.uz
1300

---

aniqlab olish zarur (1-rasm). 
1- 
rasm. Turizm bozorining ijtimoiy samaradorlik yo‘nalishlari 
Turizmning ijobiy ta’siri birinchi navbatda mintaqadagi milliy qadriyatlar va urf-
odatlarni mustahkamlash va yanada rivojlantirishga olib keladi. Ushbu yo‘nalish 
mintaqada o‘ziga xos madaniy turistik brendni shakllanishi va turistlarni taklif 
qilishning muhim mexanizmi bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek, turizm infratuzilmasini 
rivojlantirishda yangi kommunikatsiyalar, informatsion texnologiyalarni qo‘llash 
aholining ijtimoiy qarashlarini va faoliyatlarini ijobiy tarafga o‘zgarishiga olib keladi. 
Milliy iqtisodiyot tarkibida turizm sohasining rivojlanishi o‘ziga xos 
xususiyatlarga ega bo‘lib, bular quyidagilardan iboratdir: 
Turizm sohasi sayyohlarning ehtiyojlarini qondirishga yunaltirilgan ko‘p qirrali 
funksional tuzilmaga ega murakkab tizim hisoblanadi, shuningdek, xizmat 
ko‘rsatishda foydalaniladigan o‘ziga xos shakl va usullarni qamrab oladi; 
- Turizm bozorida turistlar uchun o‘ziga xos bo‘lgan turistik mahsulot taklif 
etiladi. Turistik mahsulot kompleks tavsifga ega bo‘lib, sayoohat davomida vujudga 
keladigan talabni qondirish uchun zaruriy xizmatlarning “paketi” shaklida namoyon 
Milliy qadriyatlarni 
saqlash va 
rivojlantirish 
Aholi bandligini 
ta’minlash, 
daromadlarini oshirish 
Ta’lim va kadrlar 
tayyorlash tizimini 
yuqori darajaga 
ko‘tarish 
Aholi salomatligini 
mustahkamlash 
Aholi madaniyatini 
oshirish 
O‘rta sinfni 
shakllanishi va 
mustahkamlanishi 
Aholini turistik 
xizmatlarga bo‘lgan 
talabini qondirish 
Mavjud tabiiy-tarixiy 
yodgorliklarni saqlash, 
o‘rganish 
Hududlar o‘rtasidagi 
ijtimoiy rivojlanishdagi 
farqlarni kamaytirish 
Yangi ijtimoiy 
infratuzilma 
obektlarini barpo etish 
IJTIMOIY 
SAMARADORLIK 
YO‘NALIShLARI 
TURIZM BOZORI 
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
June 2022 / Volume 3 Issue 6
www.openscience.uz
1301

---

bo‘ladi; 
- Turizm sohasining moddiy ishlab chiqarishdan asosiy farqi, turistik xizmatlarni 
ko‘rsatish bo‘yicha pirovard natijalarga erishish bevosita isteʼmolchining ishtirokida 
yuzaga kelishi hamda isteʼmol jarayonining bevosita turistik resurslar mavjud joyda 
amalga oshirilishi hisoblanadi; 
- Turistik xizmatlarga bo‘lgan talabning bozor konʼyunkturasiga nisbatan 
ijtimoiy-iqtisodiy muhit o‘zgarishiga yuqori taʼsirchanlikka ega ekanligi. Bunda turizm 
sohasida ko‘rsatiladigan xizmatlar xavfsizligi o‘ziga xos ahamiyatga ega bo‘ladi. 
Turizm industriyasi subektlari faoliyati uchun qulay shart-sharoitlarni 
shakllantirishga yo‘naltirilgan turizm faoliyati sohasidagi qonun hujjatlarini va 
normativ-huquqiy baza shakllanmoqda. Turizmning rivojlanishidagi barcha to‘siq va 
g‘ovlarga barham berish, viza va ro‘yxatdan o‘tkazish tartib-taomillarini, pasport va 
bojxona nazoratini soddalashtirish, turizm sohasini davlat tomonidan boshqarish va 
bozorga xos tarzda tartibga solish mexanizmini maqbullashtirilmoqda. Turizm 
sohasida tadbirkorlik faolligini rag‘batlantirish va turizm xizmatlari bozorida raqobatni 
rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlarni hamda, turizm sohasida statistik hisobga olish 
tizimini takomillashtirilmoqda. 
Xulosa va takliflar 
Hozirgi zamonaviy sharoitlarda turizm xizmatlari bozori faoliyatini kengaytirish, 
hududiy sayyohlik tizimlari, jumladan turistik klasterlar, turizmga ixtisoslashgan erkin 
hududlar faoliyatini yo‘lga qo‘yish va rivojlantirish obektiv ahamiyat kasb etgan 
masalalar qatoriga kirdi. Turizm sohasining taraqqiyotini taʼminlashda “zamonaviy 
innovatsiya va iqtisodiy o‘sishning sifat omili” bo‘lgan “klaster” lar faoliyatini 
samarali shakllantirish obektiv zaruriyat kasb etmoqda. Bugungi kunda turizmning 
barcha yo‘nalishlarini rivojlantirishda klaster mexanizmidan foydalanish soha 
taraqqiyotini ta’minlashda hal qiluvchi omillardan biri hisoblanadi. 
Mamlakatda 
turizmni 
barqaror 
rivojlantirish 
milliy 
iqtisodiyotni 
mustahkamlashga, turizmning zamonaviy yo‘nalishlarini yaratishga, turizm 
infratuzilmasiga davlat ta’sirining boshqaruvini kuchaytirishga, aholining turmush 
darajasibva farovonligini oshirishga, ekologik xavfsizlikni ta’minlashga, tarixiy hamda 
madaniy yodgorliklarni saqlab qolishga, tabiatni muhofaza qilish faoliyatining 
darajasini oshirishga, jamiyatning ma’naviy salohiyatini oshirishga xizmat qiladi.