Turkistonda Rossiya mustamlaka idora usulining joriy etilish
Download 22.79 Kb.
|
6 m Turkistonda
|
Turkistonda Rossiya mustamlaka idora usulining joriy etilish Reja 1 .O’rta Osiyoda Rossiya imperiyasi mustamlakachilik siyosati va uning xususiyatlari 2.Turkiston general – gubernatorining siyosiy ma’muriy boshqarish tizimi 3.Shaharlar va shahar boshqaruv tizimi Podsho Rossiyasi Turkiston o’lkasini bosib olgach, jahonning eng yirik mustamlakachi davlatiga aylandi. yevropada Rossiyaga nisbatan «ulkan miqdordagi mulk o’g’risi» degan kinoyali ibora ishlatila boshlandi. yevropa va Osiyoning bir qismini o’z ichiga olgan bu imperiya boshqa mustamlakachi davlatlardan farqli ravishda o’ziga xos mustamlakachilik tizimini yuzaga keltirdi. Bunday zo’ravonlik va zulmga asoslangan mustamlakachilik tizimi Turkistonda keng ko’lamda amalga oshirila boshlandi. Bu siyosat mahalliy halqlarga mutlaqo ishonmaslik, ularni nazarga ilmaslik kabi o’ta millatchilik ruhidagi siyosat asosiga qurilgan edi. Turkistonda boshqaruv tizimi butunlay harbiylashtirilgan hokimiyat ixtiyoriga to’laligicha topshirilgan bo’lib, ularning qo’lida cheklanmagan va hech qanday insoniy huquqlarni tan olmaydigan hokimiyat tizimi shakillantirilgan edi. «Bu joyda bizning umumiy dushmanimiz-musulmonlik va yovvoyilikdir» - deya harbiy vazir Milyutinga maktub yo’llagan general Kaufman 1868 yil 22 yanvarda Toshkent jamoatchiligi vakillari oldida so’zlagan nutqida ruslarni Turkiston aholisining katta og’alari degan fikrni ilgari surdi. Mahalliy maslahatchi F.Girs boshchiligidagi Dasht Komissiyasi (1865-1867) Turkiston o’lkasida qanday boshqaruv tizimi o’rnatish lozimligi haqida bir qancha takliflarni podshoga bayon qildi. Podsho Aleksandr II bu loyihalarni «O’rta Osiyodagi mulklarni o’zlashtirish bo’yicha Mahsus qo’mita» diqqatga havola qildi. Bundagi amaldorlar Turkiston aholisiga o’ta past nazar bilan qarab, o’lka aholisini «yovvoyilik va qoloqlikda» aybsitib, boshqaruvning faqatgina markazlashtirilgan harbiy hokimiyati joriy etilishi zarur degan xulosaga keldilar. Bu hokimiyat rasman «harbiy halq boshqaruvi» deb nomlangan bo’lsada, amalda to’laligicha harbiylar qo’lida edi. 1867 yilda harbiy vazir Milyutin Turkiston o’lkasini boshqarish to’g’risidagi Vaqtli Nizom loyihasini podsholik vazirlar qo’mitasi taqdim etdi va bu qo’mita tomonidan tasdiqlangan ushbu loyiha qonun sifatida kuchga kiritildi. Bunga ko’ra markaziy fuqarolik va harbiy boshqaruv tizimi to’laligicha general gubernator ko’liga topshirildi. U ayni vaqtning o’zida turkiston harbiy okrugi bosh qo’mondoni ham edi. Markaziy davlat boshqaruvidan boshqaruvning eng quyi pog’onalarigacha hokimiyat harbiy qo’liga topshirildi. Bu boshqaruv tizimi Turkiston o’lkasi va aholisini har tomonlama mustamlakachilik sirmog’iga solish bilan mashg’ul bo’ldi va ayrim o’zgarishlar bilan 1917 yilga qadar davom etdi.sho Rossiyasi Turkiston o’lkasini bosib olgach, jahonning eng yirik mustamlakachi davlatiga aylandi. yevropada Rossiyaga nisbatan «ulkan miqdordagi mulk o’g’risi» degan kinoyali ibora ishlatila boshlandi. yevropa va Osiyoning bir qismini o’z ichiga olgan bu imperiya boshqa mustamlakachi davlatlardan farqli ravishda o’ziga xos mustamlakachilik tizimini yuzaga keltirdi. Bunday zo’ravonlik va zulmga asoslangan mustamlakachilik tizimi Turkistonda keng ko’lamda amalga oshirila boshlandi. Bu siyosat mahalliy halqlarga mutlaqo ishonmaslik, ularni nazarga ilmaslik kabi o’ta millatchilik ruhidagi siyosat asosiga qurilgan edi. Turkistonda boshqaruv tizimi butunlay harbiylashtirilgan hokimiyat ixtiyoriga to’laligicha topshirilgan bo’lib, ularning qo’lida cheklanmagan va hech qanday insoniy huquqlarni tan olmaydigan hokimiyat tizimi shakillantirilgan edi. «Bu joyda bizning umumiy dushmanimiz-musulmonlik va yovvoyilikdir» - deya harbiy vazir Milyutinga maktub yo’llagan general Kaufman 1868 yil 22 yanvarda Toshkent jamoatchiligi vakillari oldida so’zlagan nutqida ruslarni Turkiston aholisining katta og’alari degan fikrni ilgari surdi. Mahalliy maslahatchi F.Girs boshchiligidagi Dasht Komissiyasi (1865-1867) Turkiston o’lkasida qanday boshqaruv tizimi o’rnatish lozimligi haqida bir qancha takliflarni podshoga bayon qildi. Podsho Aleksandr II bu loyihalarni «O’rta Osiyodagi mulklarni o’zlashtirish bo’yicha Mahsus qo’mita» diqqatga havola qildi. Bundagi amaldorlar Turkiston aholisiga o’ta past nazar bilan qarab, o’lka aholisini «yovvoyilik va qoloqlikda» aybsitib, boshqaruvning faqatgina markazlashtirilgan harbiy hokimiyati joriy etilishi zarur degan xulosaga keldilar. Bu hokimiyat rasman «harbiy halq boshqaruvi» deb nomlangan bo’lsada, amalda to’laligicha harbiylar qo’lida edi. 1867 yilda harbiy vazir Milyutin Turkiston o’lkasini boshqarish to’g’risidagi Vaqtli Nizom loyihasini podsholik vazirlar qo’mitasi taqdim etdi va bu qo’mita tomonidan tasdiqlangan ushbu loyiha qonun sifatida kuchga kiritildi. Bunga ko’ra markaziy fuqarolik va harbiy boshqaruv tizimi to’laligicha general gubernator ko’liga topshirildi. U ayni vaqtning o’zida turkiston harbiy okrugi bosh qo’mondoni ham edi. Markaziy davlat boshqaruvidan boshqaruvning eng quyi pog’onalarigacha hokimiyat harbiy qo’liga topshirildi. Bu boshqaruv tizimi Turkiston o’lkasi va aholisini har tomonlama mustamlakachilik sirmog’iga solish bilan mashg’ul bo’ldi va ayrim o’zgarishlar bilan 1917 yilga qadar davom etdi. PodPodsho Rossiyasi Turkiston o’lkasini bosib olgach, jahonning eng yirik mustamlakachi davlatiga aylandi. yevropada Rossiyaga nisbatan «ulkan miqdordagi mulk o’g’risi» degan kinoyali ibora ishlatila boshlandi. yevropa va Osiyoning bir qismini o’z ichiga olgan bu imperiya boshqa mustamlakachi davlatlardan farqli ravishda o’ziga xos mustamlakachilik tizimini yuzaga keltirdi. Bunday zo’ravonlik va zulmga asoslangan mustamlakachilik tizimi Turkistonda keng ko’lamda amalga oshirila boshlandi. Bu siyosat mahalliy halqlarga mutlaqo ishonmaslik, ularni nazarga ilmaslik kabi o’ta millatchilik ruhidagi siyosat asosiga qurilgan edi. Turkistonda boshqaruv tizimi butunlay harbiylashtirilgan hokimiyat ixtiyoriga to’laligicha topshirilgan bo’lib, ularning qo’lida cheklanmagan va hech qanday insoniy huquqlarni tan olmaydigan hokimiyat tizimi shakillantirilgan edi. «Bu joyda bizning umumiy dushmanimiz-musulmonlik va yovvoyilikdir» - deya harbiy vazir Milyutinga maktub yo’llagan general Kaufman 1868 yil 22 yanvarda Toshkent jamoatchiligi vakillari oldida so’zlagan nutqida ruslarni Turkiston aholisining katta og’alari degan fikrni ilgari surdi. Mahalliy maslahatchi F.Girs boshchiligidagi Dasht Komissiyasi (1865-1867) Turkiston o’lkasida qanday boshqaruv tizimi o’rnatish lozimligi haqida bir qancha takliflarni podshoga bayon qildi. Podsho Aleksandr II bu loyihalarni «O’rta Osiyodagi mulklarni o’zlashtirish bo’yicha Mahsus qo’mita» diqqatga havola qildi. Bundagi amaldorlar Turkiston aholisiga o’ta past nazar bilan qarab, o’lka aholisini «yovvoyilik va qoloqlikda» aybsitib, boshqaruvning faqatgina markazlashtirilgan harbiy hokimiyati joriy etilishi zarur degan xulosaga keldilar. Bu hokimiyat rasman «harbiy halq boshqaruvi» deb nomlangan bo’lsada, amalda to’laligicha harbiylar qo’lida edi. 1867 yilda harbiy vazir Milyutin Turkiston o’lkasini boshqarish to’g’risidagi Vaqtli Nizom loyihasini podsholik vazirlar qo’mitasi taqdim etdi va bu qo’mita tomonidan tasdiqlangan ushbu loyiha qonun sifatida kuchga kiritildi. Bunga ko’ra markaziy fuqarolik va harbiy boshqaruv tizimi to’laligicha general gubernator ko’liga topshirildi. U ayni vaqtning o’zida turkiston harbiy okrugi bosh qo’mondoni ham edi. Markaziy davlat boshqaruvidan boshqaruvning eng quyi pog’onalarigacha hokimiyat harbiy qo’liga topshirildi. Bu boshqaruv tizimi Turkiston o’lkasi va aholisini har tomonlama mustamlakachilik sirmog’iga solish bilan mashg’ul bo’ldi va ayrim o’zgarishlar bilan 1917 yilga qadar davom etdi.sho Rossiyasi Turkiston o’lkasini bosib olgach, jahonning eng yirik mustamlakachi davlatiga aylandi. yevropada Rossiyaga nisbatan «ulkan miqdordagi mulk o’g’risi» degan kinoyali ibora ishlatila boshlandi. yevropa va Osiyoning bir qismini o’z ichiga olgan bu imperiya boshqa mustamlakachi davlatlardan farqli ravishda o’ziga xos mustamlakachilik tizimini yuzaga keltirdi. Bunday zo’ravonlik va zulmga asoslangan mustamlakachilik tizimi Turkistonda keng ko’lamda amalga oshirila boshlandi. Bu siyosat mahalliy halqlarga mutlaqo ishonmaslik, ularni nazarga ilmaslik kabi o’ta millatchilik ruhidagi siyosat asosiga qurilgan edi. Turkistonda boshqaruv tizimi butunlay harbiylashtirilgan hokimiyat ixtiyoriga to’laligicha topshirilgan bo’lib, ularning qo’lida cheklanmagan va hech qanday insoniy huquqlarni tan olmaydigan hokimiyat tizimi shakillantirilgan edi. «Bu joyda bizning umumiy dushmanimiz-musulmonlik va yovvoyilikdir» - deya harbiy vazir Milyutinga maktub yo’llagan general Kaufman 1868 yil 22 yanvarda Toshkent jamoatchiligi vakillari oldida so’zlagan nutqida ruslarni Turkiston aholisining katta og’alari degan fikrni ilgari surdi. Mahalliy maslahatchi F.Girs boshchiligidagi Dasht Komissiyasi (1865-1867) Turkiston o’lkasida qanday boshqaruv tizimi o’rnatish lozimligi haqida bir qancha takliflarni podshoga bayon qildi. Podsho Aleksandr II bu loyihalarni «O’rta Osiyodagi mulklarni o’zlashtirish bo’yicha Mahsus qo’mita» diqqatga havola qildi. Bundagi amaldorlar Turkiston aholisiga o’ta past nazar bilan qarab, o’lka aholisini «yovvoyilik va qoloqlikda» aybsitib, boshqaruvning faqatgina markazlashtirilgan harbiy hokimiyati joriy etilishi zarur degan xulosaga keldilar. Bu hokimiyat rasman «harbiy halq boshqaruvi» deb nomlangan bo’lsada, amalda to’laligicha harbiylar qo’lida edi. 1867 yilda harbiy vazir Milyutin Turkiston o’lkasini boshqarish to’g’risidagi Vaqtli Nizom loyihasini podsholik vazirlar qo’mitasi taqdim etdi va bu qo’mita tomonidan tasdiqlangan ushbu loyiha qonun sifatida kuchga kiritildi. Bunga ko’ra markaziy fuqarolik va harbiy boshqaruv tizimi to’laligicha general gubernator ko’liga topshirildi. U ayni vaqtning o’zida turkiston harbiy okrugi bosh qo’mondoni ham edi. Markaziy davlat boshqaruvidan boshqaruvning eng quyi pog’onalarigacha hokimiyat harbiy qo’liga topshirildi. Bu boshqaruv tizimi Turkiston o’lkasi va aholisini har tomonlama mustamlakachilik sirmog’iga solish bilan mashg’ul bo’ldi va ayrim o’zgarishlar bilan 1917 yilga qadar davom etdi. Turkiston general-gubernatorligida joriy qilingan boshqaruv usuli mahalliy aholi ustidan to’la nazorat qilish imkonini bera oladigan tarzda qilib tashkil etilgan edi. Markaziy o’lka boshqaruvi general gubernatori, uning Kengashi va mahkamasidan iborat bo’lgan. Turkiston general gubernatori o’z qo’lida harbiy va fuqarolik hokimiyatini birlashtirgan edi. Ayni vaqtning o’zida u podsho noibi, harbiy okrug qo’shinlari qo’mondoni, yettisuv kazak qo’shinlari qo’mondoni, bosh mirshab va bosh prokuror vazifalarini ham o’z qo’lida birlashtirgan edi. Turkiston general gubernatori Rossiyaga vassal hisoblangan Buxoro amirligini Rossiya imperator siyosiy agentligi (1885-1917) va Xiva xonligini Amudaryo bo’limi (1873-1918) boshliqlari orqali nazorat qilingan. O’lka boshqaruvining eng dolzarb masalalari general gubernatorlik kengashi tomonidan hal etilgan. Bu kengash o’z tarkibiga harbiy guyernator, sud palatasi raisi, prokuror, okrug shtabi boshlig’i, general gubernator yordamchisini kiritgan edi. SHuningdek, markaziy boshqaruvda to’rt mahkamadan iborat general gubernator mahkamasining ham o’rni katta bo’lgan. Birinchi bo’lim ma’muriy va nazorat ishlarini, ikkinchi bo’lim bosh boshqarmaning moliyaviy xo’jalik ishlarini, uchinchi bo’lim soliqlar, shaharlar mablag’lari va boshqaruvga doir loyihalar tayyorlash ishlarini nazorat qilgan bo’lsa, to’rtinchi bo’lim mahsus bo’lim bo’lgan. Bu bo’lim 1886 yilgacha faoliyat yuritgan va harbiy hamda adliya vazirliklari ko’rsatmalariga ham amal qilmagan. General gubernatorning diplomatiya idorasi Buxoro amirligi, Xiva xonligi, Afg’oniston va Qoshg’ar bilan munosabatlarini muvofiqlashtirish ishlari bilan shug’ullangan. General gubernator mahkamasi ixtiyorida Turkiston ommaviy kutubxonasi, Toshkent muzeyi, markaziy arxiv, «Turkestanskiye vedomosti» va «Turkiston viloyatining gazeti» gazetalari va bosmaxona ham bo’lgan. Turkiston o’lkasi markaziy bosh boshqarmasida general gubernatorga bo’ysunmaydigan adliya, moliya, ziroat va davlat mulklari vazirliklariga qarashli idoralar ham bo’lgan va ular to’g’ridan-to’g’ri podshoga bo’ysungan. Turkiston general gubernatorligi beshta viloyatdan iborat bo’lib, ular Sirdaryo, Farg’ona, Samarqand, yettisuv va Kaspiyorti viloyatlari edi. Viloyatlar podsho tomonidan tayinlangan harbiy gubernatorlar ixtiyorida bo’lgan. Bir vaqtning o’zida ular viloyat harbiy qo’shinlari qo’mondoni vazifasini ham bajarganlar. Viloyatdagi ma’muriy, politsiya va sud hokimiyatlari ham harbiy gubernatorlarga bo’ysungan. Viloyatlar o’z navbatida uyezdlarga bo’lib boshqarilgan. Uyezdlar uyezd boshliqlari tomonidan idora etilgan. Sirdaryo viloyati Toshkent, Avliyoota, Kazalinsk, Perovsk, CHimkent: Farg’ona viloyati Marg’ilon, Andijon, O’sh, Qo’qon, Namangan: Samarqand viloyati Jizzax, Xo’jand, Samarqand: yettisuv viloyati Verniy, Kopal, Lersin, Pishpak, Prjevalsk: Kaspiyorti viloyati Ashxobod, Krasnovodsk, Mang’ishloq, Marv, Tajan, uyezdlariga bo’lingan. Uyezdlar uchastkalarga bo’lib idora qilingan. Uchastkalar esa o’z navbatida mahalliy ma’muriy amaldorlar boshqaradigan ma’muriy hududlarga bo’lingan. Mustamlakachi sud hokimiyati Turkistonda imperiyaning mustamlaka siyosatini amalga oshirishda asosiy tayanch ma’muriy va majburiy qiluvchi hokimiyat bo’g’ini bo’lgan. Turkistondagi mustamlakachi sud hokimiyati cheklanmagan katta vakolatlarga ega bo’lgan. Bosh mirshab va bosh prokuror vazifalarini general-gubernatorning o’zi bajargan. Ma’muriy boshqaruvning har bir bugini boshlig’i o’z qo’llarida sud ishlari va mirshablik ishlari bo’yicha ham katta vakolatlarga ega bo’lganlar. Turkiston shaharlarida politsmeyster lavozimi joriy etilgan bo’lsa, Toshkentda yangi va eski shaharlarda alohida politsmeysterlar ish olib borganlar. Ularga politsiya pristavlari bo’ysungan va ko’p sonli mirshablar ham ularning izmida bo’lgan.
I.A.Karimov Istiqlol va ma’naviyat T.: O’zbekiston 1994 3. O’zbekistonning yangi tarixi. Birinchi kitob. Turkiston chor Rossiyasi mustamlakachiligi davrida. T.: SHarq 2000 4. Ziyoev X.Z Turkistonda Rossiya tajovuzi va hukmronligiga qarshi kurash. T. SHarq 1998 Download 22.79 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|