Turkiy tillarning qiyosiy-tarixiy grammatikasi

Sharqiy turkiy tillarda
G‘arbiy turk tillarda
So‘z boshida “t” tovush tevey, tag‘ “y” tovush yinju, yelkin “m” men, mun so‘z o‘rtasida “z” kazin, kozdi qazg‘u, azoq lab-tishi “v” tov tovar, tor unlilar: sen, tevey. So‘z oxirida “y” koy, chigay	“d” devey, dag‘ j,y jinju yinju elkin. “b” ben, bun dz, z, y kayin, ko‘ydi, qayg‘u, ayaq lab-lab W tav to War keng unlilar: barsh, san, tavay. “n” kon, chigan. (DPT, 1, 67)

Morfologik jihatdan sharqiy va g‘arbiy tillar quydagicha farqlanadi:¹²

1. Zamon, makon va qurol nomi sharqiy guruh tillarida -g‘u, qu,-gu, -ku bilan yasalsa, g‘arbiy guruh tillarida – (yasi; -(y) yesi affiksi bilan yasaladi: barg‘u-barasi, kelgu-kelasi) (DLT, I, 9, II, 71)
2. Shaxs oti sharqiy turklar tillarida –g‘uchi, -kuchi, -guchi, -quchi qo‘shimchasi bilan yasalsa, g‘arbiy guruhda - dagi, -tachi, -dechi, -techi qo‘shimchasi bilan yasaladi: barg‘uchi-baradachi, turg‘uchi-turdachi kabi. (DLT II, 56-58).
3. Sharqiy tillardagi -gan, -g‘an, -kan, -qan, -gen sifatdosh shakliga g‘arbiy guruhda- (y)an – (y) yen shakli muvofiq keladi: barg‘an-baran (DLT II, 57-58)
4. Sharqiy guruhda o‘tgan zamon -di va shaxs-son ko‘rsatkichlari bilan yasalsa, g‘arbiy guruhda -duk, -duq shakli bilan yasaladi. Umuman, M.Koshg‘ariy XI asrdagi turkiy qabila tillarini tasniflashda 6 fonetik va 4 morfologik xususiyatlarni asos qilib olgan. Bu shundan dalolatki, olim turkiy tillarning asosiy xususiyatlarini, o‘xshash hamda farqli jihatlarini chuqur va mukammal bilgan.
M.Koshg‘ariydan keyingi mukammal tasnif, shubhasiz, N.A.Baskakovga tegishlidir. Uning tasnifida har bir turkiy tilning fonetik, leksik, grammatik belgilarigina hisobga olinmasdan, balki har bir turkiy xalqning tarixiy shakllanish jarayoni, genezisi ham nazarda tutilgan. Shu tamoyilllarga asoslangan holda u turkiy tillarni quydagicha tasnif etgan.

Ўғуз тармоғи: а) ўғуз-туркман шахобчаси. Қадимги ўғуз туркман IХ- ХI аср, ҳозирги туркман, турухман тиллари киритлиган;
б) ўғуз-булғор тиллари Болқондаги туркий тиллар);
в) ўғуз-салжуқ шаҳобчаси (қадимги салжуқ, эски турк, эски азарий ва ҳозирги азарбайжон, турк, қрим тилининг айр. лахж)

Ғарбий тармоқ ёки ғарбий хун тармоғи

Булғор тармоғи: қадимги булғор ва хазар тиллари, ҳозирги чуволи тили

Шарқий тармоқ ёки шарқий хун тармоғи