Turkiyaning Iroqdagi siyosati va Kurdiston ishchi partiyasi(pkk) bilan kurashga ta'siri

Turkiyaning Iroq va KRG siyosati

Yaqin Sharqdagi kurd dilemmasi, ba'zan "mustaqillikka intilayotgan kurdlar" deb nomlanuvchi tarixda Turkiyaning Iroqdagi tashqi siyosatining harakatlantiruvchi kuchi bo'lib kelgan. ⁸ Shuning uchun Turkiya doimiy ravishda Iroqning birligini qo'llab-quvvatlab keladi va Iroq shimolida har qanday kurd tuzilmasining rivojlanishiga qarshi chiqadi. Ushbu o'rnatilgan amaliyot 2003 yilda Iroqqa bostirib kirish paytida ham, undan keyin ham uning o'zaro munosabatlarini boshqargan. Biroq, 2011-yilda AQSh o'z qurolli kuchlarini mamlakatdan yana olib chiqqanidan beri Turkiyaning Iroqqa munosabati sezilarli darajada o'zgardi. Turkiya bir qancha sabablarga ko'ra Iroqqa munosabatini o'zgartirdi. AQSh chiqib ketganidan so'ng, Nuri al-Malikiyning Eronga yaqinlashishi, sunniylar siyosatdan chetlashtirildi va yangi kashf etilgan mo'l neft resurslari xorijiy neft korporatsiyalarini Kurd mintaqasiga sarmoya kiritishga undadi..⁹
So‘nggi yillarda Turkiya KRG bilan faol hamkorlik qilmoqda. Bu ishtirok nafaqat davlat darajasida. Turkiyadagi iqtisodiy elita va xususiy sektor u yerga katta sarmoya kiritdi. Shunga ko'ra, Turkiya 2010 yilda ko'plab savdo shartnomalarini imzoladi va Erbilda bosh konsullik ochdi. Turk rasmiylari Bag'dod hukumatining qat'iy va ochiq qarshiligiga qaramay, QRH bilan to'g'ridan-to'g'ri quvur liniyasi loyihasini imzoladilar. Kurd muammosi boʻyicha kelishuv Turkiyaning Iroqqa nisbatan tarixiy pozitsiyasidan oʻzgarganining eng yorqin belgisi boʻldi.

3. 
   Energetika siyosati
   

Yaqin Sharqda sodir boʻlgan soʻnggi voqealar shuni koʻrsatmoqdaki, energetika masalasi Turkiyaning tashqi siyosatiga mintaqaviy ishtirokchilarga katta taʼsir koʻrsatadi va yoʻnaltiradi. Turkiya iqtisodiyoti yuksalishi bilan birga energiya, neft va gazga bo'lgan ehtiyoj sezilarli darajada oshdi. Qolaversa, Qrimning Rossiya tomonidan anneksiya qilinishi kabi global voqealar Turkiyaning Yevropaga muqobil energiya yo‘li sifatidagi maqomini yana bir bor tasdiqladi. Turkiyaning uzoq muddatli geosiyosiy strategiyalaridan biri bu pozitsiyani egallash edi. Energetika va tabiiy resurslar vaziri Taner Yildiz Turkiyaning mustaqil harakat qilishidan bu “umid”ini tez-tez ifodalab keladi..¹⁰ O'tmishining soyasiga qaramay, Turkiya bu maqsadini amalga oshirish uchun tegishli mintaqaviy aktyorlar bilan yangi siyosatlar ishlab chiqmoqda.
Turkiya hukumati Kurdiston Ishchi partiyasi (PKK) bilan 2009-yildan buyon Turkiyadagi kurd muammosini bir oz hiqichoq bilan boʻlsa-da “hal qilish” boʻyicha muzokaralar olib bormoqda. Nima uchun hukumat PKKni kurdlarning “vakili” qilib tayinlashga urindi. Turkiyaning kurd muammosida? Aslida Turkiya hukumatining Iroqqa, xususan, Iroqqa nisbatan o'zgarib borayotgan siyosati bu moyillik bilan kuchli bog'liqligini ko'rsatayotgandek.
Turkiyaning Iroqqa munosabatini belgilovchi asosiy omillardan biri energiya, xususan, Kurdiston mintaqasida topilgan yangi manbalardir. Ayniqsa, 2007 yildan keyin Kurdiston mintaqasidagi manbalar topildi. Bu kashfiyot keyingi yillarda Turkiyaning Iroq va KRG siyosatida o'zgarishlarga sabab bo'ldi. Xalqaro neft korporatsiyalari avval kurd mintaqasidagi yangi neft va gaz topilmalariga sarmoya kiritdi, bu esa Anqarani Erbilga yaqinlashtirdi. Bu mintaqaning kurd guruhlariga nisbatan standart davlat munosabatidan sezilarli o'zgarishlarni ko'rsatdi. Rasmiy nutqning diqqat markazida doimiy ravishda xavfsizlikdan diplomatiyaga o'tdi..¹¹ Bu yangi strategiya, ayniqsa, 2009-yilda kurdlarning ochiqligi deb ataladigan narsa bilan yanada yaqqol namoyon bo'ldi. Natijada, Iroq kurd mintaqasidagi neft va gaz salohiyati Turkiyaning KRG va PKKga nisbatan siyosati hamda bu munosabatlarning ikkalasi bilan bog'liq, degan fikrni aytish mumkin.
Turkiya energiya markazi bo'lishni xohlashdan tashqari, o'sib borayotgan energiya ehtiyojlarini himoya qilishni xohlaydi.¹² Turkiya energiya markazi boʻlib xizmat qilishi uchun Iroqning Kurdiston mintaqasidan Jayhonga xavfsiz oʻtishni taʼminlashi kerak; PKKning mintaqadagi faoliyati bu xavfsizlikka eng katta tahdid sifatida ko'rinmoqda. 30 yildan ortiq davom etgan to'qnashuvda hukumat PKKga nisbatan xavfsizlikni ta'minlashga qaratilgan an'anaviy yondashuv bir qarorga kelmaganini ko'rdi. Har safar muammo yuzaga kelganda Iroqdagi kurd rahbariyati uni harbiy yoʻl bilan hal qilishning iloji yoʻqligini, PKK va Turkiya hukumati oʻrtasida vositachi boʻlishga tayyor ekanliklarini taʼkidlardi.

4. 
   IShID ta'siri
   

Turkiya 2008-yili birinchi turda (2009-2010) 151 ovoz bilan Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining (BMGK) ikki yillik doimiy aʼzosi etib saylandi. O'sha paytdagi Bosh vazir Dovuto'g'li ovoz berishdan ikki kun oldin Turkiya qayta saylanishini bashorat qilgan bo'lsa ham,¹³ Turkiya bor-yo'g'i 60 ovoz oldi va doimiy bo'lmagan a'zolik o'rnini Ispaniyaga boy berdi. Ayniqsa, Turkiyaning Iroq va Suriyadagi Islomiy Davlat (IShID) masalasiga nisbatan keng tanqidga uchragan yondashuvi BMT Xavfsizlik Kengashidagi ko‘plab davlatlarning qo‘llab-quvvatlashiga sabab bo‘lganidan keyin AKP hukumatida hech kim buni oldindan ko‘ra olmagani haqiqatan ham o‘ylantirib qo‘yadi. Hukumatning IShID bilan bog'liq ahmoqona siyosati kurd muammosining davom etayotgan globallashuviga hissa qo'shdi.¹⁴ IShID xavfi tufayli PKK hatto dunyo hamjamiyati nazarida “foydali tashkilot”ga aylandi.¹⁵
Turkiyaning mintaqaviy va xalqaro miqyosdagi obro'siga uning ayrim radikal jihodchi tashkilotlar, jumladan IShID bilan aloqalari haqidagi so'nggi da'volar va bu ayblovlarni qo'llab-quvvatlash uchun foydalanilgan dalillar jiddiy zarar ko'rdi..¹⁶ Bu, shuningdek, boshqa mintaqaviy ishtirokchilarning bir-biri bilan qanday munosabatda bo'lishiga ta'sir qildi. Aynan shu fakt Bag'dod va Erbil o'rtasida yaqinda kelishilgan neft kelishuvining harakatlantiruvchi kuchi bo'lib xizmat qilgan bo'lishi mumkin. Londonda joylashgan Energy Aspects firmasining geosiyosiy eksperti Richard Mallinsonning so‘zlariga ko‘ra, bu voqea “KRG va federal hukumat o‘rtasidagi uzoq yillik qarama-qarshilikni buzadi"¹⁷

5. 
   PKK bilan ziddiyat
   

Turkiya hukumati PKKni so'nggi demokratik ochilish (yoki tashabbus) va kurd mojarosini hal qilish yoki tinchlik jarayonidagi o'yinchi sifatida tan olganidan beri ikki partiya o'rtasidagi munosabatlar ko'tarilish va pasayishlarga duch keldi. Shuni tan olish kerakki, PKKning Turkiyaga qarshi 30 yillik zo‘ravonlik kampaniyasiga chek qo‘yish oddiy ish emas. Biroq, har ikki tomon ham harbiy amaliyotlar yoki qurolli janglar g'alaba keltirmaydi; natijada ular qurolli mojaroga chek qoʻyish uchun muzokaralar stoliga oʻtirishlari kerak va kerak edi. Ikkala partiya ham vaqt yutishga urinmasliklari kerak, biroq ular buni qilish ehtimoli ko'proq, chunki AKP hukumati yaqinlashib kelayotgan umumiy saylovda g'alaba qozonishni xohlaydi va PKKga asosan kurdlar yashovchi shaharlardagi kvazistatistik institutlarini saqlab qolish uchun ko'proq vaqt kerak.¹⁸

6. 
   Xulosa
   

Yuqorida ta’kidlanganidek, oxirgi paytlarda Turkiyaning Iroqdagi strategiyasini belgilashda neft omili katta rol o‘ynadi. Turkiya so'nggi neft kashfiyoti va Iroqning Kurdiston mintaqasi bilan savdo hajmi oshishiga javoban o'zining an'anaviy Iroq siyosatini o'zgartirdi. Boshqa ichki omillar qatorida bu siyosat o'zgarishi Turkiyaning PKK bilan ziddiyatiga ta'sir etuvchi asosiy omillardan biri bo'ldi.