Turkmaniston haqida 100 ta fakt Turkmanistonda faqat bitta uyali aloqa operatori mavjud

Musiqasi[tahrir | manbasini tahrirlash]

Anʼanaviy shakllari qad. ironii elatlar musiqa ijodi hamda turkoʻgʻiz qabilalarining musiqa anʼanalari negizida qaror topgan. Parfiya poytaxti Niso, Margʻiyona poytaxti Marv, Saraxsdan topilgan arxeologik yodgorliklari islomgacha boʻlgan musiqa madaniyati (musiqa cholgʻulari) haqida tasavvur beradi. Saljuqiylar davlati davri (11—12-asrlar)da turkmanlarning musiqa madaniyati ravnaq topdi. Turkman xalq qoʻshikdari orasida dehqon jamoalari hayotiga xos mavsum marosim qoʻshiqlari („Yilan oyni“, „Chemche gelin“, „Ximmil“, „Xeshelle“ va boshqalar), shuningdek, oilaviy marosim va maishiy („Xushroy“, „Edemekrem“, „Oʻlan“, „Azadi“, „Chapak“, „Zikir“, „Xuvdi“, „Agi“) qoʻshiqlari, bayram va sayillarda ayollar ijro etadigan „Lyale“, „Mavrike“ kabi janrlar keng oʻrin olgan. Musiqa cholgʻulari orasida qad. xizlavuk, juljul, gopuz (changqoʻbiz) hamda puflama tuyduklar, doirasimon deprek, dutor va gʻijjaklar mavjud. Ayniqsa, turkman dutor kuylari (Qirqlar, Saltikdar, Muqamlar) shakli murakkabligi, nolalarga boyligi bilan ajralib turadi. Milliy professional musiqa yoʻllari turkman baxshi va sozandalar ijodida namoyon boʻladi. Baxshilar dutor (dutor va gʻijjak, baʼzida gargituyduklar) joʻrligida qahramonlik va ishqiy mavzudagi („Goʻroʻgʻli“, „Nejeb oʻgʻlon“, „Sayot va Hamro“, „Shohsanam va Gʻarib“ kabi) dostonlarni mahorat bilan, maxsus kuylash usullaridan keng foydalanib ijro etadilar. 1929-yil Ashxobodda badiiy texnikum musika boʻlimi bilan birga ochildi (1935-yildan musiqa bilim yurtiga aylantirilgan). Ilk turkman kompozitorlari A. Kuliyev, V. Muxatov, D. Ovezovlar yetishib chikdi. 1929-yil simfonik orkestr, 1934-yil xor, 1941-yil Opera va balet teatri tashkil etildi. 1941—45 yillarda „Zuhro va Tohir“, „Shohsanam va Gʻarib“ operalari, „Aldar koʻsa“ baleti yaratildi. Kompozitor A. Shaposhnikov bilan V. Muxatovning „Kamina va qozi“ hajviy operasi, M. Ravich bilan N. Muxatovning „Zoʻraki tabib“ baleti, A. Quliyev, A. Shaposhnikov, V. Ahmedovning orkestr uchun yozgan konsertlari 50—60-yillardagi turkman musiqasining yutugʻi boʻldi. 70—80ylarda turkman musiqasi uslubida yangi siljish sodir boʻldi. Kompozitorlardan Ch. Nurimov („Garmselning oʻlimi“, „Qoʻhitang fojiasi“ baletlari, simfonik konsertlari), N. Xolmamedov (vokal qoʻshiklari), A. Agajikov („Soʻna“ va „Taxdikali tun“ operalari, „Feruza“ baleti), R. Ollayorov (oratoriya va simfoniyalari) yangi ifoda usullaridan foydalandilar. Ch. Ortiqov, D. Nuriyev kabi yosh kompozitorlar ijod kila boshladi. Ijrochilar orasida dirijyor X. Allanurov, xonandalardan A. Annaquliyeva, M. Quliyeva, M. Shaxberdiyeva, raqqos va raqqosalardan G. Musayeva, A. Pursiyanovlar mashhur.
Ashxobod va Toshhovuzda musiqali drama teatrlari, Ashxobodda Milliy konservatoriya, Ashxobod, Mari va Turkmanobodda musiqa va sanʼat bilim yurtlari, turli shaharlarda musiqa maktablari bor.