Türkmen halk döredijiligi

Halky kyssalar. Rowaýatlar

---

106
Türkmen halk döredijiligi
− Rast aýdýaň. Menem şony pikir edip ýördüm. Gowusy, Ibn Sina-
dan sorap göräýeli-le – diýipdir. 
Aýalynyň bu sözlerini äri-de makul bilipdir. Är-aýal çagalaryny göte-
rip, Abu Aly Ibn Sinanyň gaşynda häzir bolupdyrlar. Ibn Sina är-aýaly güler 
ýüz bilen garşy alypdyr. Soňra olaryň näme iş bilen gelendiklerini sorapdyr. 
− Çagamyzy terbiýelemekde bize maslahat beräýseňiz diýip geldik. 
Uly adam bolansoň, il-ýurda peýdasy degýän adam bolsun-da − diýip, äri 
aýdypdyr. 
− Haçan dünýä indi? − diýip, Ibn Sina sorapdyr. 
− Şu gün üç aý boldy − diýip, äriniň ýerine aýaly jogap beripdir. 
− Eý-ý, ezizlerim, çaga üç aý mundan öň doguldy diýseňizläň, gijä 
galypsyňyz. Çaga dünýä inen gününden ony terbiýelemek barada alada edip 
başlamaly. «Aýaly başdan, çagany ýaşdan» diýip, könelerimiz ýöne ýere 
aýtmandyrlar ahyry − diýip, Ibn Sina aýdypdyr. 
Göroglynyň ölümi
«Göroglynyň ölümi» diýen şahany bagşylar aýtmazlygy äht edip-
dirler. Magtymguly şahyr Pälwan bagşynyň ata-babasy Goç bagşa ony 
aýtdyrypdyr diýýärler. Ol barada şeýle rowaýat edýärler:
Magtymguly Hywada okap ýörkä her gezek obasyna gidende, 
obasyndan gelende onuň ýoly Tagtanyň
1
üstünden düşüpdir. Her gezek Tag-
ta gelende «Göroglynyň» kyrk şahasyny bilýän Goç bagşynyň öýüne baryp, 
oňa dessan aýtdyrar eken. Magtymguly iki ýylyň içinde «Göroglynyň» 
otuz dokuz dessanyny diňläpdir. Ýöne, kyrkynjy şaha gezek gelende bagşy 
dutaryny gabyna salyp, duldaky halydan asyp goýupdyr. Magtymguly ussa-
da ýalbaryp görüpdir, goşgy okap beripdir, dessany aýtmazlyk günä diýip 
görüpdir. Bagşyny yryp bilmändir. 
Magtymguly Hywa baryp, Goç bagşynyň «Göroglynyň ölümi» 
şahasyny aýtmandygyny, şony eşidesiniň gelýändigini dostlaryna gürrüň 
beripdir. Olar hem muňa çäre tapmandyrlar. Ahyry şahyryň özi ýene Tagta 
gidipdir. 
Şahyr baranda Goç bagşy eline dutaryny alyp hiňlenip otyr eken. 
Ol Magtymgulyny görüp begenipdir. Mal öldürip, söwüş edipdir. Oba-
goňşyny çagyrypdyr. Az salymda agyr märeke üýşüpdir. Magtymguly 
«Görogly» hakda dil ýarman, ynsanyň ýaşaýşy, ölümi barada gürrüň edip, 
1
Häzirki Görogly etraby.

---

107
hemme zadyň baky däldigi barada ýazan goşgularyny okap beripdir. Bu 
goşgular Goç bagşa täsir edipdir. Ol ýerinden turup Magtymgula «berekel-
la» aýdypdyr, ömrüniň uzak bolmagyny arzuw edipdir. Bagşy eline sazyny 
alyp, «Göroglynyň ölümine» başlapdyr. Bagşy dessany uly joşgun bilen 
ýerine ýetiripdir. Oturan märekeden ses-seda çykmandyr. Magtymguly hem 
pikir-oýa batypdyr. Türkmen halkynyň gerçek oglunyň ölümi adamlary 
lerzana getiripdir. Bagşy öl-myžžyk bolup, dutaryň içine gireňkirläpdir. 
Dessan gutarypdyr. Şahyr adamlaryň gussa batandyklaryny görüp, olara 
göwün göteriji goşgulary okap beripdir. Bir-iki gün myhman bolup, Hywa 
okuwa gidipdir. 
Goç bagşy «Göroglynyň ölümini» ogly Atanazar bagşa öwredipdir. 
Özi şu wakadan soň eline dutar almandyr. 
Keýmir kör 
gelinlik gözleginde
Keýmir kör her bir işde ogluna maslahat berip durar ýaly, oňa pa-
rasatly gelin alyp bermegiň arzuwynda bolupdyr. Şeýle gyzy agtaryp, 
serkerdeleriniň biri bilen il içine çykypdyr. Bir gezek bular bir alaňyň 
içinde bir topar gyzyň çöpleme çöpläp ýörenini görüpdirler. Bular atlaryny 
şolara tarap öwrüpdirler. Edil şol wagt hem öýlänçi gelip, ýagyş ýagma-
ga başlapdyr. Keýmir dagy bir görseler, ýaňky gyzlaryň hemmesi diýen 
ýaly, çöplän çöplemelerine bukulyşyp, özlerini ezdirmän otyrlar diýýär. 
Emma olaryň biri çöplemesini pena edinmekden-ä geçen, gaýta, egnindäki 
çabydyny çykaryp, odunyň üstüne ýapyp, özi arkaýyn dur diýýär, ezilip. 
Muny gören Keýmir ýoldaşyna: «Şol gyz-a bihal bolmaly däl. Ýör, 
gürleşip göreli» diýýär-de, şoňa tarap atyny sürüp ugraýar. Gelip:
− Ýeri, jigim, seniň boýdaşlaryň-a özlerini ezdirmejek bolup çöpleme-
lerine penalanýarlar. Sen bolsa, odunyňy çabydyň bilen örtüp, özüňi ýagşa 
ezdirip dursuň-la?! − diýýär. 
− Agam, bu gyzlar gurply ýeriň çagalary. Öýlerinde başga-da odun-
lary köp. Çöplemä-de ýöne keýpine gaýdyberdiler. Şonuň üçin olaryň gara 
gaýgysy bir özleri. Bizde bolsa şu çöplän çöp-lemämden başga zat ýok. 
Onsoň muny ezdirsem, odunsyz galmaly boljak. Öz ezilenim hiç. Öýde 
bir garry enem bar. Ol meniň eltjek odunyma göz dikip garaşyp oturandyr. 
Çöplemämi gury saklap, öýe baryp-da, ot ýakaryn-da, hem-ä çabydymy gu-