Türkmen halk döredijiligi

Halky kyssalar. Jadyly ertekiler

---

62
Türkmen halk döredijiligi
ýadyndan çykarýar. Mämmetjan garap görse, bu ýatan gyzyň çar tara-
pynda hem-de baş ujunda gyp-gyzyl ot, aýak ujunda sap-sary, her ýanynda 
her hili ot ýanyşyp dur. Mämmetjan haýran galýar. Ol bu gyzyň ýanyna 
barmakçy bolýar. Ýuwaşlyk bilen gyzyň ýanyna barýar. Ondan soň, gyza 
elini degrip görýär, gyz oýanmaýar, sebäbi bular her ýatanlarynda kyrk 
gije-gündizläp uklardylar. Mämmetjan bu gyzyň ýanynda galyberýär. Ol 
şeýdip, bu gyzyň ýanynda gezip ýörka, bir günden bir gün, özüniň näme iş 
üçin geleni ýadyna düşýär. Mämmetjan: «Men näme işe gelipdim, men bu 
gyz diýip gelmändim ahyry, men atama bilbilgöýäni alyp gitmäge gelipdim. 
Meniň bu ýerde näme işläp ýördüdim» diýip, pikir edýär. Ol bilbilgöýäni 
alyp ugraýar welin, ol bir aýylganç ses edip gygyrýar. Ukuda ýatan döwler 
munuň sesini eşidip oýanýarlar. Oňa çenli Mämmetjan bilbilgöýäni alyp, 
Symrugyň ýanyna gelýär. Guş aýdýar:
− Eý, Mämmetjan, men saňa köp eglenme diýipdim, onda-da sen 
birnäçe gije-gündiz eglendiň. Ýör, indi tiz bol, gel, mün meniň üstüme, 
gaçaly, ýogsam, döwler gelip, bizi horlar.
Mämmetjan bilbilgöýäni eline alyp, Symrug guşuň üstüne münýär.
Symrug guş aýdýar:
− Indi sen maňa et ber diýenimde, suw bergin, suw ber diýenimde, 
et bergin. Eger-de sen şulary maňa aýdan wagtymda berip ýetişseň, men 
seni gutararyn.
Mämmetjan hem:
− Bolýar, men olary wagtynda berip ýetişerin – diýýär.
Bular şeýle diýşip, al-asmana galyp başlaýarlar. Döwler hem bularyň 
yzyna düşýär.
Symrug guş et ber diýende, Mämmetjan suw berýär, suw ber diýende 
et berýär. Şol baryşlaryna bular araçäge ýakyn barýarlar. Ynha, Symrug guş 
Mämmetjana et, suw, et, suw diýip gaçyp otyr. Mämmetjan hem et diýende 
suw berip, suw diýende et berip barýar. Ahyrynda indi ýol az galanda Sym-
rug guş «suw» diýdi. Emma Mämmetjanyň eti gutarypdy. Indi Mämmetjan 
näme etjegini bilmän, derrew öz baldyrynyň etinden muňa kesip berýär. 
Symrug guş munuň adam etidigini bilip, ýuwutman, ýöne diliniň aşagyna 
salyp goýýar. Ynha, bular, şol barmana araçäkden geçýärler. Döwler bular 
araçäkden geçensoň, nälaç bolup, näme etjeklerini bilmän galyberýärler. 
Symrug guş Mämmetjany eltip, şol hälki gyzyň derwezesiniň agzynda 
düşürýär-de:
− Ine, bu şol bizi ugradan gyzyň gapysy, hoş, Alla ýaryň, ugraber – 
diýip hoşlaşýar.

---

63
Mämmetjan ugraberýär welin, her bir ädiminde aýagyny ýempik 
basyp agsaýar. Sumrug guş ony yzyna çagyryp:
− Aýagyňy näme ýempik basýaň, näme ýetmeziň bar? − diýip soraýar.
Onda Mämmetjan:
− Aýagym gurşupdyr − diýip jogap berýär.
Onda Symrug guş:
− Ýok, seniň aýagyň gurşanok, ony men bilýän − diýip, diliniň 
aşagyndaky baldyryň etini öňki ýerinde goýup, bir ýelegi bilen sypalaýar 
welin, Mämmetjanyň aýagy öňküsi ýaly bolýar.
Soň Symrug:
− Bar, indi ötägit − diýip, Mämmetjany ugradýar.
Ondan soň Mämmetjan hälki gyzyňka barýar. Gyz Mämmetjany garşy 
alýar. Gerçek bu gyzyňkyda hem birnäçe gün bolýar.
Ondan soň bu gyzlary, bütin mal-mülki, gyzyl-kümüşleri alyp, aňryk 
ugraýar. Bular, ynha, üçünji gyzyň ýanyna baryp, muny hem şeýdip alyp 
gidýärler. Gepiň gysgasy, bular gyzlaryň hemmesiniňkä baryp, olaryň 
baryny alyp gidýärler. Bular iň ahyrda hälki Mämmetjanyň ilki bilen, öz 
öýlerinden gaýdandaky birinji gezek gelen ýeri − Ak döwüňkä, şol ýaş 
gyzyň ýanyna gelýärler. Munda hem birnäçe gün bolýarlar. Ondan soň 
Mämmetjanyň ýadyna öz agalary düşýär. Gaýduwsyz ýigit iň kiçi gyza:
− Hany meniň agalarym? − diýýär.
Ol kiçi gyz aýdýar:
− Bilmedim, meniň olardan hiç habarym ýok. Ýöne şu ýerdäki guýyny 
bir garap gör, eger-de olar şu ýere gelen bolsalar, şondadyr.
Mämmetjan guýyny görse, bular, gyzyň aýdyşy ýaly, şonda ýatyrlar. 
Mämmetjan guýynyň agzyndan gygyrsa hem, bular «Ýene döw gelendir, 
indi bu bizi öldürjekdir» diýip, sesini çykarman ýatyrlar.
Mämmetjan: «Bular gorkusyndan maňa ses berýän däldirler» diýip, 
ýene-de gygyrýar. Ondan soň bular hem «Bu Mämmetjan bolaýmasyn» 
diýşip, ses berýärler. Mämmetjan guýynyň içine ýüp sallap, agalaryny çekip 
alýar. Ol agalaryny suwa düşürip, bulara ýagşy eginbaşlar geýdirip, gyzyň 
hemme mal-mülk, gyzyl we başga-da hemme gerekli zadyny alyp, ýedi 
gyzyň ýedisini hem alyp, öz öýlerine baka ugraberýär.
Bular barýarkalar, ýolda Mämmetjanyň agalary:
— Eger-de biz munuň bilen barsak, onda bize örän uly namys bolar. 
Hemme kişi hem, atamyz hem bizi näletlär. Geliň, bir ýol tapyp, munuň ähli 
eden işini öz adymyza geçireliň − diýşip, maslahat edýärler. Bular: «Biz