Turon nashr

Ф. В. Тейлор: илмий бошқарув (F W Taylor: scientific management). Тейлор муҳандис бўлган ва менежментнинг энг самарали усулларга ёндашган.
“Илмий менежмент” мактаби XIX асрнинг охири ва XX асрнинг бошларида Америкада шакллана бошлаган. Бу мактаб бошқача ном билан, яъни “бошқарувнинг мумтоз мактаби” деб ҳам юритилган. Бу мактаб ибтидосида америкалик мухандис ва ихтирочи Ф. Тейлор (1856—1915) турган эди. Унинг назарияси кейинчалик “Тейлоризм” деган ном олган. У яратган тизим эса ишчиларнинг “сиқиб сувини олиш” нинг илмий тизими деб аталган. Ф. Тейлор таълимотининг асосий мазмуни — ёлланма ишчилар унумдорлигини оширишда ғоятда самарадор ва мақбул усулларни излашдир.
Тейлорнинг замондоши ва ишининг давомчиси америкалик иқгисодчи Г. Эмерсон меҳнатни илмий ташкил қилиш бўйича йиррик мутахассислардан бўлиб, у бошқариш ва меҳнатни ташкил қилишнинг комплекс, системали тизимини ишлаб чиқган. Унинг “Меҳнат унумдорлигининг 12 принципи “номли асарида ёритилган. Г. Эмерсон илмий боқарув принципини мохиятига кўра қўйидаги кетма-кетликда баён килган.
1.Аниқ куйилган мақсад ва ғоялар.
2. Оқил, соғлом фикр.
3. Жозибали, эътиборли маҳсулот.
4. Интизом.
5. Ходимга нисбатан адолатли бўлиш.
6. Тезкор, ишончли, тўлик, аниқ ва мунтазам ҳисоб-китоб.
7. Диспетчерлаш.
8. Меъёрлар ва жадваллар.
9- Шароит билан таъминлаш.
10. Операцияларни меъёрлаш.
11. Стандарт йўрикномаларни тайёрлаш.
12. Унумдорликни рагбатлантириш.³²⁷
Frederik В. Тейлор (1856-1915) қўшма Штатлардаги илмий бошқарув ҳаракатининг кашшофи эди. У биринчилардан бўлиб менежмент озми-кўпми ноаниқ ғояларга боғлиқ эмас, балки таниқли, аниқ белгиланган ва қатъий принципларга асосланиши кераклигини таъкидлаган.
Илмий бошқарув тамойилларига қуйидагилар киради:
(а) Ҳақиқий меҳнат фанининг ривожланиши.
(b) Ишчиларнинг илмий танлови ва изчил ривожланиши. Ишчиларни эътибор билан ўқитиш ва уларга энг мос келадиган ишларни бериш керак.
(с) Максимал маҳсулдорлик учун ишларни режалаштириш, ўлчаш ва назорат қилиш усулларини қўллаш.
(d) Менежмент ва ишчилар ўртасидаги доимий ва самимий ҳамкорлик: иш берувчилар ва шахслар ўртасидаги муносабатлар ушбу санъатнинг энг муҳим қисмидир.
Амалда илмий бошқарув техникаси қуйидаги асосий елементларни ўз ичига олган:
(а) Ишларни ўрганиш усуллари вазифаларни таҳлил қилиш ва улардан фойдаланишнинг энг самарали усулларини яратиш учун ишлатилган. Ишни бажаришда ҳеч қандай ўзгаришга йўл қўйилмади, чунки мақсад битта энг яхши усулдан фойдаланиш эди.
(b) Режалаштириш ва бажариш ажратилган. Муайян турдаги ишларни бажаришга интеллектуал жиҳатдан тайёр бўлган одамлар, эҳтимол, уни энг яхши тарзда режалаштира олмайдилар деб тахмин қилинган: бу менежернинг иши эди.
(с) Иш жойлари микро даражада ишлаб чиқилган: улар алоҳида, оддий вазифа компонентларига бўлинган бўлиб, улар одамга жараёнларни тўлиқ ёки қисман бажаришга имкон бериш ўрнига, шахс учун бутун ихтисослаштирилган ишни ташкил этган. (Ҳозирда ишдан қониқиш учун зарур деб ҳисобланган вазифанинг маъноси ва аҳамияти ҳали муҳим қадриятларга айланмаган.)
(d) Ходимлар янги усуллар ва ишлаб чиқариш стандартларини қабул қилиш асосида мукофотланган. Янги усуллар самарадорлик ва фойдани сезиларли даражада оширган. Иш ҳақи ягона муҳим рағбатлантирувчи куч деб тахмин қилинган.
Тейлор ва унинг замондошлари томонидан қўлланиладиган илмий бошқарув, масалан Гилбрет ва Gantt, асосан қўл иши билан боғлиқ эди. Бироқ, илмий менежмент элементлари бугунги кунда ҳам маҳсулдорлик ва самарадорлик ҳақида гап кетганда қўлланилади.