Turon nashr

Бозорга Асосланган Иқтисодиёт (Market-Based Economies).

Бозорга асосланган ёки "эркин бозор" иқтисодиёти одамлар ва корхоналарга талаб ва таклифга мувофиқ товар ва хизматларни эркин алмашиш имконини беради. Америка Қўшма Штатлари асосан бозор иқтисодиёти. Ишлаб чиқарувчилар сотилган ва ишлаб чиқарилган нима аниқлаш ва нима нархлар заряд қилиш. Агар улар муваффақиятга эришишни кутишса, улар истеъмолчилар хоҳлаган нарсани ишлаб чиқарадилар ва истеъмолчилар тўлашга тайёр бўлган нарсаларни оладилар. Ушбу қарорлар орқали талаб ва таклиф қонунлари нархлар ва умумий ишлаб чиқаришни белгилайди. Агар истеъмолчиларнинг маълум бир маҳсулотга бўлган талаби ошса, талабни қондириш учун ишлаб чиқариш ўсишга интилади. Талабнинг ортиши истеъмолчиларнинг харидларини қисқартирмагунча нархларнинг кўтарилишига олиб келади. Кейин маҳсулотга талаб пасаяди ва у билан нархлар пасаяди. Талаб ва таклифнинг бу доимий тортилиши бозор иқтисодиётига табиий равишда ўзини мувозанатлаш тенденциясига имкон беради. Бир сектордаги нархлар талаб даражада кўтарилгач, бу талабни тўлдириш учун зарур бўлган пул ва меҳнат зарур бўлган жойларга ўтади.

2. 
   Буйруқларга Асосланган Иқтисодиёт (Command-Based Economies).
   

Буйруқбозликка асосланган иқтисодиёт товарларни ишлаб чиқариш даражаси, нархлари ва тақсимланишини назорат қилувчи Марказий ҳукуматга боғлиқ. Бундай тизимда ҳукумат улардан фойдаланадиган истеъмолчилар номидан муҳим деб ҳисобланган соҳаларга эгалик қилади. Компаниялар ўртасида рақобат қилиш ман этилади ва нархлар назорат қилинади. Коммунизм буйруқбозликка асосланган иқтисодиётни талаб қилади. Замонавий мисолларга Куба ва Шимолий Корея киради. Буйруқбозликка асосланган иқтисодиёт талаб ва таклифнинг ишлашини алмаштиришга ҳаракат қилади.

3. 
   Аралаш Иқтисодиёт (Mixed Economies).
   

Соф бозор иқтисодиёти замонавий дунёда камдан-кам учрайди, чунки одатда маълум даражада ҳукумат аралашуви ёки марказий режалаштириш мавжуд. Ҳатто Қўшма Штатларни ҳам аралаш иқтисодиёт деб ҳисоблаш мумкин эди. У ишлаб чиқаришни талаб қилмаслиги мумкин, аммо унга таъсир қилиш усуллари мавжуд. Масалан:
2021 йил охирида Президент Жо Байден мамлакатнинг стратегик нефт заҳираларидан чиқарилган 50 миллион галон нефтни етказиб беришни кўпайтириш орқали бензин нархини пасайтиришга мажбур қилиш мақсадида буюртма қилди.
2022 йилда Федерал резерв мамлакат банкларига бир қатор фоиз ставкаларини оширди. Мақсад кредитларга бўлган талабни камайтириш ва шу сабабли товарлар ва хизматлар нархларида инфляцияни камайтириш мақсадида бутун иқтисодиётда фоиз ставкаларини ошириш эди.
Дарҳақиқат, дунёнинг ривожланган иқтисодиётларининг аксарияти бозорга асосланган ва буйруқбозликка асосланган моделларни аралаштиради.
Хитой фақат 1978 йилгача хусусий тадбиркорликни рағбатлантирадиган бир қатор ислоҳотларни бошлагунига қадар буйруқбозлик иқтисодиётига эга эди.
Иқтисодиёт ва иқтисодиётга таъсир қилувчи омилларни ўрганиш иқтисодиёт деб аталади. Иқтисодиёт интизомини иккита асосий йўналишга ажратиш мумкин, Микроиқтисодиёт ва Макроиқтисодиёт.⁸⁸
Масалан, Foundations of Accounting in Business - FAB Study Text 2016. PART A: Chapter 03 «The macroeconomic environment” қисмида макроиқтисодиётга қуйдагича таъриф келтирилган:
Макроиқтисодиёт-бу алоҳида иқтисодий бирликлар қарорларининг умумлаштирилган таъсирини ўрганиш (уй хўжаликлари ёки корхоналар каби). Бу тўлиқ миллий иқтисодиётга ёки халқаро умумий иқтисодий тизимдир.