Turon nashr

Бухгалтерия ҳисоби стандартлари ва қонун (Accounting standards and the law). Молиявий ҳисоботларнинг мақсади-компаниянинг молиявий фаолияти ва мавқеи тўғрисида маълумот бериш, ҳозирги ёки истиқболли манфаатдор томонларга ишончли молиялаштириш қарорларини қабул қилишда ёрдам бериш. Бу компаниянинг улар билан асосий алоқа воситасидир.
Демак, ёзувларда келтирилган маълумотлар тегишли, ишончли, аниқ ва таққосланадиган бўлиши керак. Уни таъминлаш учун компаниялар минтақавий қабул қилинган бухгалтерия стандартларига риоя қилишни бошладилар. Бироқ, мамлакатлар бўйлаб турли компанияларни таққослаш уларнинг бухгалтерия кўрсатмаларида бир хиллик йўқлиги сабабли қийинлашди. Натижада, компаниялар турли юрисдикциялар учун бир нечта молиявий ҳисобот тўпламини тайёрлашлари керак эди.
Бир нечта мамлакатларда мавжуд бўлган кўп миллатли компанияларнинг пайдо бўлиши билан глобал бухгалтерия тизимига эҳтиёж кучайди. Бу IASB шаклланишига сабаб бўлди. IASB молия, аудит, бухгалтерия ҳисоби стандартлари ва таълим бўйича гибрид мутахассисларга эга мустақил гуруҳдир. Кенгаш аъзоларининг вазифаси молиявий бухгалтерия стандартларини чиқариш ва нашр этишдир.
IASB фақат молиявий ҳисоботларни, бизнес операцияларини ва хорижий инвестицияларни узлуксиз қайта ишлаш, талқин қилиш ва тушунишни таъминлайдиган халқаро молиявий ҳисобот тизимини ишлаб чиқиш мақсадида яратилган.
IASB бухгалтерия ҳисоби учун умум эътироф этилган принциплар доирасини белгилайдиган IAS ва кейинчалик IFRSни жорий қилди.
IFRS бухгалтерия стандартлари ва амалиётини белгилайди, унга риоя қилган ҳар бир компания риоя қилиши керак. Бу ҳисоб китобларида бизнес операцияларини қайд этишда кузатилиши керак бўлган қоидалар китоби. Шунингдек, у молиявий ҳисоботда шаффофлик ва изчилликни таъминлаганлиги сабабли, ҳукуматлар ундан тўғридан-тўғри ва билвосита хорижий инвестицияларни тартибга солиш учун фойдаланадилар. У бутун дунё бўйлаб қабул қилинади, чунки у капиталнинг эркин оқимини осонлаштиради. Бунинг сабаби шундаки, халқаро миқёсда тасдиқланган стандартларга риоя қилиш бундай инвестициялар билан боғлиқ бухгалтерия хатарларини йўқ қилади.
Бироқ, Ақш ҳукумати GAAPни ўз компанияларига татбиқ этишини унутмайди. Буни риоя қиладилар, шунинг учун, Ақш GAAP стандартлари ва IFRS кенг тарқалган мунозаралар бор. IFRS стандартлари GAAP нисбатан узоқ ва мослашувчан бўлган. Принципга асосланганлиги сабабли, унинг қоидалари бир нечта талқинларга очиқ. Бироқ, IFRS ҳам, GAAP ҳам молиявий ҳисоботларни юритишда бир хиллик ва очиқликнинг умумий мақсадига хизмат қилади. ²⁵⁵
GAAP (умумий қабул қилинган бухгалтерия тамойиллари) бухгалтерия ҳисоби ва молиявий ҳисобот учун стандартлаштирилган кўрсатмалардир. Компаниянинг молиявий ҳисоботини тайёрлашда ушбу тамойилларга амал қилиш керак.
Бу Ақш қимматли қоғозлар ва биржа комиссияси томонидан мажбурий бўлган (SEC) оммавий компаниялар ҳисобот учун GAAP молиявий ҳисобот учун тегишли тасниф ва ўлчов мезонларини белгилайди. Ушбу тамойиллар инвесторларга турли хил корхоналарнинг молиявий кўрсаткичларини таққослашда ёрдам беради. Бу шаффофлик ва аниқликни таъминлайдиган қонуний процедурадир.
Оддий сўзлар билан айтганда, умумий қабул қилинган бухгалтерия тамойиллари одатда ишлатиладиган қоидалар ва процедуралар тўпламидир. Бу компания ёки фирманинг молиявий ҳисоботини тайёрлашда амал қилинадиган принциплардир. Улар даромадлар тўғрисидаги ҳисоботларни, балансларни ва пул оқимлари тўғрисидаги ҳисоботларни тайёрлаш учун асос яратадилар. Шундай қилиб, улар солиққа тортиш жараёнига ёрдам беради. Бундан ташқари, ушбу тамойиллар молиявий ҳисоботларни тўғри таснифлаш ва ўлчаш мезонларини бошлайди. Охир оқибат, инвесторлар турли фирмалар ва уларнинг молиявий кўрсаткичлари тўғрисида яхшироқ тасаввурга эга бўлишади.
Қуйида ушбу бухгалтерия стандартининг асосини ташкил этадиган 10 GAAP тамойиллари берилган:
1-мунтазамлик принципи: бу бухгалтернинг умумий қабул қилинган бухгалтерия тамойиллари нормаларига риоя қилганлигига ишонч ҳосил қилувчи асосий принципдир.
2-мувофиқлик принципи: компания молиявий ҳолат тўғрисида ҳисобот бериш учун умумий қабул қилинган бухгалтерия тамойиллари ёки IFRS каби ягона бухгалтерия стандартини қабул қилиши керак. Бу тартибсизликни олдини олади. Шунингдек, ушбу тамойиллар турли даврлардаги молиявий ҳисоботларни таққослашни осонлаштиради, шунинг учун ҳар доим ташкилот бошқа бухгалтерия стандартига ўтганда, улар сабабини аниқ кўрсатишлари шарт. Бу молиявий ҳисоботда изоҳ сифатида қайд этилган.
3-самимийлик принципи: барча маълумотларни талқин қилгандан сўнг, бухгалтер компаниянинг молиявий ҳолатини аниқ кўрсатиши керак.
4-усулларнинг доимийлиги принсипи: бухгалтер ҳар гал бир хил ҳисоб усулидан фойдаланиши керак. Стандартлаштириш жуда муҳимдир, чунки ушбу ҳисоботлар кўпинча қиёсий тадқиқотлар учун ишлатилади.
5-қопланмаслик тамойили: молиявий ҳисоботнинг ягона мақсади бухгалтерия ҳисобида шаффофлик бўлиши керак. Ижобий ёки салбий маълумотлардан қатъи назар, шаффофликни таъминлаш керак.
6-эҳтиёткорлик принципи: молиявий бухгалтерия спекуляция учун жой йўқ ва ҳар доим ҳақиқий маълумотларга устун бўлиши керак.
7-узлуксизлик принципи: бу ташвиш билан боғлиқ бўлиб, бу бизнес абадий ишлашни давом эттиради деб тахмин қилади.
8-даврийлик принципи: молиявий ҳисобот маълум бир даврга, яъни тугаш вақтига ва бошланиш вақтига тегишли. Бизнес операциялари ўз вақтида қайд этилиши керак. Масалан; мисол учун, баланси ҳар йили хабар қилинади.
9-моддийлик принципи: ушбу принцип дақиқали хатоларни тузатишга имкон беради. Яъни, бухгалтерия ҳисоботларини юритишда эса, баъзи кичик хатолар бўлиши мумкин. Ушбу принципдан бундай хатоларни созлаш учун фойдаланиш мумкин.
10- яхши ният принципи: ушбу тамойил бизнес битимида иштирок этган барча томонларнинг ҳалол ва ишончли эканлигидир.
Бухгалтерия жараёнида умумий қабул қилинган бухгалтерия тамойилларининг қўлланилиши компаниянинг мутлақ молиявий ҳолатини акс этади. Стандартлаштириш шаффофлик даражасини сақлаб, акциядорларга, инвесторларга ва кредиторларга ёрдам беради. Шундай қилиб, бу тамойиллар инвесторлар ва акциядорлар ишончини сақлаб ёрдам беради. Принциплар, шунингдек, кредиторларга ташкилотга кредит бериш ёки бермаслик тўғрисида қарор қабул қилишга ёрдам беради. Бундай шаффофлик, курашаётган фирмаларга зарар етказиши мумкин.²⁵⁶
ГААП-бухгалтерия ҳисобини тартибга солувчи қоидалар тўплами. Қўйидаги қоидалар келиб чиқиши мумкин:

• 
  Компания қонуни (асосан CА 2006);
  
• 
  Бухгалтерия ҳисоби стандартлари;
  
• 
  Бошқа мамлакатларда (хусусан, Ақшда) бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари ва қонуний талаблари;
  
• 
  Фонд биржасининг талаблари.
  

Компаниялар тўғрисидаги қонун 2006 йил (c 46) Бирлашган Қироллик парламентининг асосий манбасини ташкил этади. Буюк Британия компанияси қонуни. Қонун босқичма-босқич кучга кирди, якуний қоида 1 октябрь 2009 йилда бошланди.
Компаниялар тўғрисидаги қонун 2006 йил компания ҳисоботларига ҳисобварақларга мувофиқ тайёрланганлиги тўғрисида эслатма киритишни талаб қилади ва амалдаги стандартларга мувофиқ тавсилотлари билан тайёрлашни талаб этади. Кўриб чиқиш панели ва савдо ва саноат бўйича Давлат котиби (The Review Panel and the Secretary of State for Trade and Industry) талабга жавоб бермайдиган ҳисоботларни қайта кўриб чиқиш учун судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга.
Ушбу қоидалар шуни англатадики, бухгалтерия стандартлари энди қонун кучига эга, уларда олдин Низом сифатида ишлатилар эди ва қонуний мавқега эга эмас эди.
Бирлашган Қироллик Европа Иттифоқига (EU)аъзо бўлганидан бери, Европа Иттифоқи томонидан қарорлари ҳуқуқий талабларга риоя қилиш шартлиги талаб қилинди. Буни Европа Иттифоқи кўрсатмаларини амалга ошириш учун буюк Британия қонунларини қабул қилиш орқали амалга оширади. Масалан, Европа Иттифоқи Фонд биржасида рўйхатга олинган барча компаниялар ўзларининг консолидацияланган молиявий ҳисоботларини тайёрлашда халқаро молиявий ҳисобот стандартларидан (IFRS) фойдаланишлари шарт.